مژگان پاشایی - دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه مازندران
رسول موسویحاجی - دانشیار دانشگاه مازندران
محسن جاوری - ستادیار دانشگاه کاشان
مرتضی عطایی - دانشجوی دکتری باستانشناسی دانشگاه تربیت مدرس

بر اساسی مستندات تاریخی موجود اصفهان، یکی از شهرهای کهن ایران است که سابقه استقراری آن به هزاره چهارم قبل از میلاد باز میگردد. این شهر در ارتفاع ۱۵۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. دو عامل مهم باعث رشد و رونق اصفهان شده است: یکی رودخانه ی زاینده رود به عنوان پر آب ترین رودخانه بخش مرکزی ایران و دیگری، موقعیت ویژه جغرافیایی این شهر، در واقع، قرار گرفتن این شهر در میانه ی راههای مراکز بزرگ بازرگانی قدیم، یعنی دمشق و حلب در مغرب و سمرقند و بخارا در مشرق. همچنین موقعیت مرکزی آن در خاک ایران موجب شده است تا به عنوان پایتخت دو سلسله ی نیروی سلجوقی و صفوی برگزیده شود. سلسله سلجوقی را می توان مهم ترین دولتی دانست که به دست ترکان؛طغرل در سال ۴۲۹ هجری قمری تأسیس شد. اصفهان در قرن پنجم هجری، پایتخت سلاطین بزرگ سلجوقی شد. در این دوره، این شهر از بزرگ ترین شهرهای آباد و بزرگ آن زمان و مرکز سیاسی و فعالیتهای علمی حکومت سلجوقی گردید. در این پژوهش کوشش می شود تا با مطالعه دقیق منابع مکتوب تاریخی و جغرافیایی، راههای ارتباطی و بلوکات این شهر در دوران سلجوقی بازشناسی شده و روشن شود که این مسیرهای ارتباطى تاریخی، اشاره شده در منابع در حال حاضر کارایی و عملکرد خود را به صورت قبل حفظ نمودهاند یا با گذشت زمان به فراموشی سپرده شده و مسیرهای دیگری جایگزین آنها شده اند. این پژوهشی بیشتر بر اساس بررسی و مطالعه ی منابع مکتوب می باشد و برای تکمیل اطلاعات نیز، کمی از شواهد باستانشناختی هم استفاده شده است.

اصفهان، سلجوقیان، وجه تسمیه، راهها، بلوکات، قلعهها، حصارها