منوچهر جهانیان - عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ، تهران
ابراهیم رستگار - دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی و مدرس دانشکده گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ، تهران،

در سالهای اخیر و از میان پژوهشهای متعدد در حوزه مطالعات گردشگری، موضوع گردشگری مذهبی معنوی مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. در این میان، پژوهشگران متناسب با - اهداف پژوهش خود، رویکردهای مفهومی و کاربردی را در راستای تبیین و تحلیل موضوع پژوهش خود بکار گرفته اند و در این ارتباط به ارایه تعاریفی پرداخته اند. این پژوهش با هدف شناسایی و معرفی رویکردهای مفهومی تبیین کننده گردشگری معنوی و مذهبی، سعی در تمایز وجوه اشتراک و افتراق و سپس طبقه بندی آن در راستای دستیابی به یک مدل مفهومی است. از اینرو پژوهش حاضر با بهره- گیری از روش تحلیل محتوا در مطالعات اسنادی، 42 مقاله علمی پژوهشی مرتبط با موضوع - گردشگری مذهبی در نشریات علمی پژوهشی فارسی نمایه شده در بانک اطلاعات نشریات - کشورmagiran. comو پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهیsid. ir را استخراج و بررسی نموده است. نتایج بیانگر شش رویکرد شامل رویکرد دینی (استناد به آیات، احادیث، روایت و یافتههای علمی پژوهشگران خارجی و ایرانی )، رویکرد جغرافیایی (رویکردهای ساختاری کارکردی) رویکرد فرهنگی - - تاریخی (معرفی فرهنگ و تاریخ)، رویکرد اقتصادی (توجه به ابعاد اقتصادی گردشگری مذهبی) رویکرد کاربردی (معرفی پتانسیل ها و از جمله جاذبه های گردشگری مذهبی)، رویکرد جامعه شناسانه (تحلیل دیدگاه های نظری در مورد مفاهیم پایه) و است. این شش رویکرد، ابعاد مدل مفهومی گردشگری معنوی با تاکید بر گردشگری مذهبی را شکل داده است. نتایج این پژوهش، در قالب مدل مفهومی گردشگری معنوی این امکان را برای برنامه ریزان فراهم میسازند تا فرآیند برنامه ریزی گردشگری معنوی(مذهبی) بارویکردهای همه جانبه نگر در نظر گرفته شود و از این رهیافت بتوان، پویایی ساختاری و کارکردی سایت ها و فضای گردشگری معنوی مذهبی کشور را ارتقاء داد.

گردشگری مذهبی، رویکردهای مفهومی، مطالعات اسنادی، تحلیل محتوا، مدل مفهومی