علیرضا خسروزاده - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه شهرکرد
زهرا برزگر - دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته باستان شناسی دانشگاه شهرکرد

فارسان در بخش میانی کوه های زاگرس (مرکز استان چهارمحال و بختیاری) واقع شده و رشته کوه های نسبتاً مرتفع با چندین قله ی بالای 3000 متر ارتفاع بخش های قابل توجهی از چشم انداز طبیعی این منطقه را تشکیل می دهند. این چشم انداز عبارت از یک دشت نسبتاً کوچک و چندین درهی کوچک منتهی به این دشت است. این منطقه از کم شناخته شده ترین مناطق فلات ایران است. در سال 1386 این منطقه طی یک فصل بررسی شد. طی این بررسی شمار زیادی محوطه مربوط به دوران تاریخی شناسایی و ثبت شد که از این میان احتمالاً 27 محوطه در فارسان مربوط به دورهی هخامنشی است. مهمترین مواد فرهنگی یافت شده از محوطه ها سفال است که به منظور شناخت بیشتر ویژگی این سفالها به مقایسه و گونه شناسی و تحلیل آنها در این پژوهش پرداخته خواهد شد. سفال هخامنشی فارسان عموماً ساده بوده و به دو صورت با پوشش و بدون پوشش دیده می شود، تزئینات به کار رفته بر سطح سفالها شامل خطوط و نوارهای افقی منظم به شکل کنده به دور ظرف، نوارهای افقی طنابی یا زنجیری شکل یا مدور برجسته به دور بدنه و خطوط کنده شده روی لبه در قسمت خارجی و دوایر کوچک کنده شده است. از اشکال شاخص سفال هخامنشی فارسان می توان به کاسه های با بدنه ی زاویه دار و لبه ی برگشته به خارج (S شکل) اشاره کرد. این شکل از شکل های شاخص آهن 3 و هخامنشی است که ساخت آن تا اوایل دوره ی اشکانی نیز ادامه پیدا میکند. کوزه با لبه ی برگشته به خارج و یک شیار روی لبه از دیگر گونه های شاخص سفال هخامنشی است که از محوطه های هخامنشی این منطقه به دست آمده است. مطالعه ی سفال دوره ی هخامنشی نشان دهنده ی ارتباط و نزدیکی بسیار زیاد سفال منطقه با سفال هخامنشی فارس، خوزستان و تا حدودی فلات مرکزی ایران و سفال عصر آهن 3 و هخامنشی غرب ایران است. ولی به نظر میرسد سفال هخامنشی فارسان شباهت بیشتر با غرب و فارس دارد. همچنین به نظر می رسد که در این دوره، ساخت سفال کاملا محلی نبوده و تحت تأثیر و نفوذ مناطق همجوار قرار داشته است؛ ولی شماری از این سفال ها نیز کاملا محلی بوده و تحت تأثیر و نفوذ سایر مناطق ایران قرار نداشته است.

فارسان، هخامنشی، سفال، عصر آهن