احمد صالحی کاخکی - دانشیار، دانشگاه هنر اصفهان
میترا شاطری - استادیار، دانشگاه شهرکرد
سولماز منصوری - کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان

در دوران سلجوقی و خوارزمشاهی، سفالگری ایران به درجه بالایی از پیشرفت خود رسید که این امر مرهون، توجه امرا و بزرگان به هنر و پرورش هنرمندان بود. هنرمندان سفالگر ایرانی با استفاده از برخی نقش مایه ها و تزیینات پیش از اسلام، سعی در زنده نگه داشتن فرهنگ گذشته خود داشتند ؛ این نقوش خود، به لحاظ زیبایی شناسی از شاهکارهای هنر نقاشی دوران اسلامی محسوب می شود. سفالینه های مینایی از جمله سفال های ویژه ای هستند که بیشتر توسط طبقه مرفه جامعه مورد استفاده قرار گرفته است. موضوع پژوهش حاضر بررسی و تحلیل تعدادی از سفالینه های مینایی دوران سلجوقی و خوارزمشاهی است که نقوش انسانی را در برگرفته است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی عوامل تعیین کننده استفاده از نقوش انسانی و پاسخ به سوالات مهمی چون: نقوش انسانی چه مقدار از حجم تزیین بر سفالینه های مینایی را فرا گرفته است؟ این نقوش دارای چه ویژگی هایی بوده و عوامل تأثیرگذار در کاربرد آن ها چه بوده است؟ بدیهی است که پاسخ به سؤالات مذکور می تواند ما را در شناخت هر چه بیشتر باورها، اعتقادات و نحوه زندگی اجتماعی مردم آن دوران یاری کند. در این راستا پس از بررسی نمونه هایی از سفال مینایی در مراکز عمده تولیدی آن ها که کاشان، ری و ساوه است، بررسی می شود و سپس سایر عواملی که در کاربرد این نقوش مؤثر بودند، مورد تحقیق قرار می گیرد. روش پژوهش حاضر به صورت تاریخی تطبیقی و روش یافته اندوزی با استفاده از منابع کتابخانه ای و موزه ای است. با توجه به مطالعات صورت گرفته، کاربرد نقوش انسانی روی سفالینه های مینایی در این دوران که تحت تأثیر عواملی چون جایگاه بسیار مهم طبقه مرفه، شکوفایی ادبیات در غالب داستان های حماسی و ملی در شاهنامه فردوسی یا داستان های عاشقانه خمسه نظامی و استفاده از ترکیب بندی با مفاهیم خاص، بیان می شود.

تحلیل، انسان، نقوش تزیینی، سفالینه های مینایی