حسن مرتضوی - پژوهشگر دکتری معماری، دانشگاه تربیت مدرس
مهدی حقیقت بین - استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس
کیانوش سوزنچی - استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

خلوت به عنوان یکی از ارکان مطلوبیت مسکن در فرهنگ های مختلف مورد توجه بوده و همواره یکی از شاخصه های مطرح برای ارزش گذاری یک خانه بوده است. علاوه بر این، به مثابه مفهومی پرتکرار در معماری مسکن، باعث بروز فرم ها یا فضاهای نمادین در خانه ها شده است. فضایی که با عناصری توانسته خلوت را حاصل کند، مجازی است و این انسان است که حقیقت موجود در آن است، چرا که حق در درون اوست؛ این تجلی گمگشتگی اوست در عالم ماده، که تخلی می یابد و در خلوتی خود خواسته، او را به حق درون و خدای دلش می رساند. این تحقیق بر آن است که به مطالعه ای تطبیقی بر حضور این مفهوم در خانه های درونگرای زاهدان در عهد پهلوی وخانه های معاصر آن بپردازد؛ تا با کنکاش در این موضوع، هم اهمیت این مطلب در دو دوره متفاوت و متأثر ازتفکرات مختلف مدرن و سنتی را مورد تأکید قرار دهد و هم عناصر معمارانه متفاوت و یا مشابهی که منتج به حصول این مفهوم شده اند را شناسایی نماید. روش تحقیق در این پژوهش در خصوص مبانی و چهارچوب نظری، روش تحلیلی- توصیفی بوده و اطلاعات به روش اسناد و مدارک کتابخانه ای جمع آوری شده است و در نتیجه ی آن، مدل مدنظر در این نوشتار برای دستیابی سلسله مراتب به خلوت تدوین شد. در ادامه، یافته های حاصل در رابطه با سلسله مراتب خانه های سنتی و معاصر زاهدان به عنوان نمونه مطالعاتی،در سه مرحله خلوت مورد بررسی قرار گرفت. داده های این بخش از طریق مشاهدات میدانی استخراج و به روش مطالعه تطبیقی تحلیل شد. برخی نتایج تحلیل ها حاکی از آن است که در مرحله اول و دوم، سلسله مراتب دسترسی به خلوت در خانه های سنتی نسبت به خانه های معاصر دارای شاخصه های کیفی و کمی مناسب تری هستند اما با توجه به رعایت عرصه بندی فضاهای عمومی و خصوصی فضاهای داخلی خانه های معاصر، سلسله مراتب دسترسی به خلوت در مرحله سوم در این خانه ها شاخصه های قابل قبولی دارد.

سلسله مراتب، خلوت، مسکن سنتی، مسکن معاصر، زاهدان