محسن هدایت نژاد - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری داخلی،دانشگاه آزاد اسلامی پردیس

فضا به عنوان ماده جوهری معماری، نامحدود و بی انتها بوده و امکان حصول آن به میزان توانایی بشر میسر است. در ساخت بنا می توان فضا را هم محبوس و هم آزادکرد. فضای معمارانه با محدود شدن ایجاد می شود. برای اینکه این محدودیت از بین رفته و آزادشود، باید دائماً بسط پیدا کند؛ بسط هایی از جنس نور یا از جنس چشم انداز. در سازمان فضایی خانه های ایرانی، تمامی فضاها از طریق سه عنصر شکل دهنده (سقف و کف و دیوار) تعریف شده است؛ همچنین ضمن برخورداری از استقلال فضایی، هیچ یک در خود مسدود نبوده و به وسیله عناصر دیگری چون در و پنجره و از طریق بسط فضایی یا چشم اندازی نوری با فضاهای مجاور خود ارتباط برقرار می کنند. حس مکان به معنای ادراک ذهنی مردم از محیط و احساسات کم و بیش آگاهانه آن ها از محیط خود بوده که شخص را در ارتباطی درونی با محیط قرار می دهد؛ به طوری که فهم و احساس فرد با زمینه معنایی محیط پیوند خورده و یکپارچه می شود. این حس عاملی است که موجب تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات حسی و رفتاری ویژه برای افراد خاص می شود. پنجره ها بیشتر در خانه معنا می یابند به طوری که در فضای داخلی به عنوان یکی از عناصر معماری نقش تعیین کننده ای در ایجاد حس مکان فضای زندگی انسان ایفا می کنند. در این میان پنجره ارسی جایگاه ویژه ای در ایحاد حس مکان فضا داشته، پنجره ارسی یا به تعبیری، چشم معماری ایران با ترکیبی از شیشه های رنگی و گره های چینی به مثابه روزنه ای از بهشت می ماند که از روزگاران قدیم در معماری این مرز و بوم رشد و نمو پیدا کرد و از عناصر مهم طراحی نور در فضای داخلی معماری ایران بوده است؛ زیرا علاوه بر زیبایی و خصوصیات روان شناختی بر روشنایی فضا نیز تأثیر دارد. در این مقاله از روش مرور متون و منابع و اسناد تصویری استفاده شده است.

پنجره، ارسی، حس تعلق، مکان، فضای داخلی