حبیب شهبازی شیران - عضو هیأت علمی و مدیر گروه آموزشی باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

با توجه به مدارک و شواهد باستان شناسی، منطقه اردبیل از نخستین هزاره های قبل از میلاد مسکون بوده است. سراسر این منطقه از تپه های باستانی یا به عبارت دیگر مناطق استقراری، که روزگاری دژ یا شهرک یا روستا بوده اند، پوشیده شده است. این منطقه از کشور با توجه به کیفیت تمدن های باستان نه فقط به عنوان یک منطقه رابط نقش مؤثری را ایفا نموده، بلکه به شهادت آثار باستانی موجود، این منطقه در دوران های ابتدایی و آغاز تکوین تمدن های بشری به خصوص در زمینه تمدن های پیش از تاریخ از قافله سالاران این مدنیت بوده و این وضعیت در دوران های آغاز تاریخی و تاریخی نیز ادامه می یابد، تا آنجا که اطلاعات و مدارک تاریخی نشان می دهد، این ناحیه در جذب تمدن ها از یک طرف و انتقال آن به طرف دیگر و همچنین اشاعه تمدن خود به نواحی مجاور نقش مؤثر و مهمی را ایفا نموده و در دوران ساسانیان یکی از مراکز مهم تمدنی بوده و در دوران اسلامی نیز از موقعیت خاصی برخوردار بوده است. به هر تقدیر اگرچه مدارک به دست آمده از این ناحیه بسیار نادر و کمیاب است، ولی هیچ گونه شک و تردیدی نیست که امروز آثار باستانی متنوعی مربوط به هر یک از تمدن های گذشته، تمام پهنه این دشت را فرا گرفته و با توجه به نکات فوق به نظر می رسد، ناحیه اردبیل صفحه ای مکتوم از تاریخ ایران بوده و گره گشای وقایع مبهم و وسیله ارتباط بین وقایع معلوم، خواهد بود.در این مطالعه، سعی گردیده ماهیت، کالبدی و باستان شناختی زیستگاه های شهری منطقه اردبیل در دوره اسلامی، که متأسفانه امروزه هیچ اثری از آن ها بر جای نمانده است، بررسی گردیده و حتی الامکان زوایای تاریک و پنهان موضوع را از رهگذر بررسی روشن کنیم؛ لذا مقاله حاضر بر آن است که ضمن مرور گفتار های اصلی مطرح در این حوزه موضوعی، وقایع مبهم و وسیله ارتباط بین وقایع معلوم با اطلاعات جدید را صورت بندی و به بیان مختصر به تبیین، تشریح و تحلیل قالب های موضوع مبحث بپردازد

اردبیل- اولتان- باجروان- برزند- آذربایجان- موقان- شهر- ارس