فاطمه شویلی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
نیکروز مبرهن شفیعی - استادیار و عضو هیت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران

در عصر حاضر در فرآیند طراحی شهری به واسطه مقیاس بزرگ و پیچیدگی ساختاری شهرها در نظرگرفتن همزمان تمامی عوامل موثر بر طراحی، تاثیر متقابل این عوامل بر یکدیگر و پیش بینی تاثیر تصمیمات اتخاذ شده بر ساختار و وقایع شهر، امری بسیار دشوار و تا حدی غیرممکن است. از سوی دیگر درک روابط میان بافت کالبدی شهر و رفتار مردم در این فضاها در ارتقا کیفی محیط زیست آنها و تعامل مثبت افراد با فضا موثر می باشد. به منظور درک و توضیح این موارد تلاش های بسیاری با استفاده از علوم مختلف صورت گرفت، با این وجود هیچکدام از آنها پاسخ جامعی در اختیار قرار نمی داد. در این بین روش چیدمان فضا که از دهه 1980 میلادی وارد مباحث شهرسازی و معماری شده است، از طریق مدلسازی کامپیوتری شرایط موجود و طرح های پیشنهادی را مورد تحلیل قرار می دهد. این روش پیکربندی فضایی را بررسی و نتایج آن را به صورت داده های گرافیکی و ریاضی ارائه می کند. تحلیل این داده ها به درک روابط میان چیدمان فضاها و رفتار افراد در این فضاها کمک می کند. در این مقاله پس از معرفی مختصر این روش، به تحلیل ساختار فضای شهر دزفول در چهار دوره گسترش آن پرداخته و سپس نتایج حاصل از تحلیل ساختار شهر در این دوره ها را با یکدیگر مقایسه می کنیم. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و بهره گیری از اسناد، کتاب ها، مدارک، نقشه ها و گزارش های موجود صورت گرفته است. نتایج به دست آمده نشان دهنده گسسته شدن انسجام ساختاری شهر، برهم خوردن تعادل فضایی آن و کاهش اهمیت عملکردی بخش تاریخی شهر دزفول در نتیجه گسترش های شهری صورت گرفته، می باشد.

چیدمان فضا، ساختار شهر، دزفول، گسترش شهر، تعادل فضایی