نرگس اکبری - دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه مازندران.
عابد تقوی - استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران
فتانه محمودی - استادیار گروه پژوهش هنر دانشگاه مازندران

شهر کهن نیشابورکه لایه های باستانی آن در حدود دو کیلومتری بخش جنوب شرقی شهر کنونی نیشابور واقع است، قرن های متمادی از شهرهای مهم و پررونق خراسان بوده است. این شهر در دوره ی ساسانیان بنیان نهاده شد، در دوره ی اسلامی عظمت و رونق فوق العاده یافت، در دوران طاهریان و سامانیان و سلجوقیان ایالاتی کرسی نشین و مرکز خراسان بزرگ بوده و بعدا در اثر حدوث زلزله ای سخت و نهایتا بعد از حمله ی مغول ویران گشت و درجه ی اعتبار پیشین را از دست داد. بقایای شهر کهن نیشابور که دوره ی تاریخی از ساسانیان تا قرن شش هجری را شامل می شود، در ناحیه ای به وسعت ۳۵۰۰ هکتار در جنوب شرقی شهر کنونی نیشابور واقع و شامل ارگ، کهندژ و چندین تپه باستانی است که تا کنون توسط هیئت های آمریکایی، فرانسوی و ایرانی مورد کاوش قرار گرفته است. مقاله ی حاضر با استفاده از روش تاریخی-تطبیقی و با استناد به متون تاریخی سعی در بررسی دوره ی تاسیس شهر قدیم نیشابور تا زمان رهاسازی شهر و سپس تطبیق آن با یافته های باستان شناسی داشته است.

نیشابور، پیش از اسلام، دوره ی اسلامی، منابع تاریخی، حفاری