علی اکبر محمودی - عضو هیئت علمی (مربی پژوهش) مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان
سید حسین صباغ پور - عضو هیئت علمی معاونت موسسه تحقیقات دیم (سرارود)
مسعود اسکندری تربقان - عضو هیئت علمی (مربی پژوهش) مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان

منطقه شمال خراسان یکی از مناطق مستعد کشت حبوبات دیم محسوب می‌شود. با توجه به رشد روزافزون جمعیت و محدودیت و کمبود منابع پروتئین حیوانی، اهمیت منابع پروتئین گیاهی خصوصاٌ حبوبات در تامین پروتئین مورد نیاز انسان و نقش آن در تنظیم جیره غذائی آشکار است. عدس یکی از حبوبات اصلی در کشور‌های در حال توسعه است که می‌تواند همراه غلات به عنوان مکمل غذائی به ویژه در الگوی تغذیه‌ای اقشار کم‌درآمد گنجانده شود. در این تحقیق تعداد 10 لاین عدس در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سال‌های زراعی 80-1379 و 81-1380 مورد مقایسه بررسی قرار گرفتند. تفاوت مقدار بارندگی سال اول با میانگین بلند مدت حدود 75 میلیمتر و با سال دوم حدود 147 میلیمتر بود. نتایج نشان داد که کلیه اثرات، شامل اثر سال، رقم و اثر متقابل سال در رقم برای تمام صفات مورد بررسی در سطح 1% معنی‌دار است. در مقایسه میانگین عملکردهای دو سال، سال دوم با میانگین 963 کیلوگرم در هکتار عملکرد بالاتری از سال اول با 349 کیلوگرم در هکتار داشت. که علت آن به طور کلی، وقوع خشکسالی در سال اول آزمایش است. در مقایسه میانگین عملکرد (متوسط دو سال) ارقام در سه کلاس آماری قرار گرفتند که برترین آن 827 گیلوگرم در هکتار متعلق به لاین شماره 6 بود. در بررسی همبستگی بین صفات، همبستگی تعداد روز تا رسیدن با عملکرد (537/0) و تعداد روز تا رسیدن با تعداد روز تا گلدهی (800/0) در سطح 1% معنی‌دار و مثبت بود. همبستگی وزن صد دانه با تعداد روز تا رسیدن و تعداد روز تا گلدهی منفی و غیر معنی‌دار بود. همچنین همبستگی عملکرد با تعداد روز تا گلدهی و وزن صد دانه غیر معنی‌دار بود. در سال اول لاینهای 1 و 4 و در سال دوم به ترتیب لاینهای 3، 6 و 5 برتر بودند. با توجه به این که در سال اول به علت وقوع خشکسالی لاینهای آزمایش تحت تنش خشکی واقع شده و عکس‌العمل و توانمندی تحمل آنها به خشکی نیز متفاوت بود برخی لاینها مانند شماره‌های 1، 4 و 8 نسبتاٌ عملکرد دانه قابل قبولی داشتند اما علیرغم این که این سه لاین در سال بعد نیز همین ترتیب برتری عملکرد را نسبت به یکدیگر تقریباٌ حفظ کردند ولی لاینهای دیگری مثل 3 و 6 که سال قبل به شدت تحت تاثیر تنش خشکی واقع شده و عملکرد کمی داشتند در شرایط مناسب سال دوم پتانسیل خود را بروز داده و بالاترین میزان عملکرد را تولید کردند.