یونس محمدنژاد - مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان
افشین سلطانی - دانشکده علوم زراعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

به منظور تعیین اثر حرارت، طول روز و تراکم بوته بر تولید و زوال برگ نخود رقم هاشم آزمایشی به صورت کرت یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد در سال 1381 اجرا شد. تاریخ های کاشت (15 آذر، 30 دی و 15 اسفند) و تراکم های بوته (64، 48، 32 و 16 بوته در متر مربع) به ترتیب کرت های اصلی و فرعی بودند. نتایج نشان داد که به طور متوسط در 6/7 روز بیولوژیک پس از کاشت تولید گره (برگ) در ساقه اصلی شروع می شود، با سرعت 1 گره بر روز بیولوژیک ادامه می یابد و بعد از 35 روز بیولوژیک زمانی که ساقه اصلی دارای حدود 28/5 گره است، متوقف می شود. زوال برگ در ساقه اصلی پس از گذشت 16 تا 20 روز بیولوژیک شروع شد و با سرعت 0/65 برگ بر روز بیولوژیک تا پیر شدن کلیه برگ ها در ساقه اصلی ادامه یافت. تولید برگ در بوته دارای دو مرحله بود و ارتباط نزدیکی با تولید گره در ساقه اصلی داشت. در مرحله اول به ازای افزایش هر گره در ساقه اصلی، 2/9 برگ به کل برگ های بوته اضافه شد. با ایجاد چهاردهمین گره در ساقه اصلی مرحله دوم شروع شد و به ازای افزایش هر گره در ساقه اصلی 8 تا 15 برگ به برگ های کل بوته اضافه گشت. زوال برگ در کل بوته ارتباط بسیار نزدیکی با زوال برگ در ساقه اصلی داشت و دارای دو مرحله بود. در مراحل اول و دوم به ازای پیر شدن هر یک درصد از برگ های ساقه اصلی به ترتیب 0/5 و 2 درصد از کل برگ های بوته پیر شدند. طول عمر متوسط هر برگ در بوته، حدود 23 روز بیولوژیک بود. نتیایج نشان داد شاخه زایی و تولید و زوال برگ در گیاه نخود را می توان در قالب معادلات مختلف به صورت کمی توصیف نمود.