رفعت شهماری اردجانی - استادیار گروه جغرافیا -دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا-آستارا-ایران

روند گسترش کوههای تالش(شمالی - جنوبی)و همچنین موقعیت جغرافیای آن موجب شده ، تا شرایط محیط طبیعی در دو طرف دامنه های کوههای تالش (شرقی-غربی) متفاوت باشند. این تفاوت ویژگی های طبیعی (اقلیم،توپوگرافی، شیب، پوشش گیاهی،خاک) می تواند، در کنار همجواری حوضه های آبی در درازمدت تاثیرات عمده ای بر عملکرد مورفودینامیکی برخی از حوضه های آبی داشته باشد. بارزترین این تاثیرات ،وقوع پدیده فرسایش قهقرایی است که در دامنه های شرقی کوههای تالش و در حوضه های حیران، بهارستان ،دگرمان کش و آق چای در حال وقوع است و آثار آن در خطالراس منطقه با به اسارت گرفتن برخی رودخانه های دامنه های غربی مشرف به دشت اردبیل نمایان است ، که در صورت ادامه و گسترش این فرآیند بیشترین تاثیر و آسیب های احتمالی را بر منابع آبی دشت اردبیل خواهد گذاشت و پیامدهای جبران ناپذیری را به دنبال خواهدداشت.این مقاله نتیجه چند طرح تحقیقاتی و تجربیات شخصی نگارنده با استفاده از روش فرم و فرآیند و تحلیل نقشه های توپوگرافی 25000:1 و زمین شناسی 100000:1و چند فقره بازدید میدانی در محدوده تحقیق انجام گرفته است. هدف از انجام این تحقیق شناسائی و پراکندگی نقاط فرسایش قهقرایی و اسارت رودخانه ها در دامنه های دو طرف کوههای تالش و همچنین ارزیابی پیامدهای ناشی از وقوع این پدیده بر منابع آبی دشت اردبیل می باشد . نتایج تحقیق نشان داد. در دامنه های شرقی کوههای تالش به ویژه ،حوضه های دگرمان کش و آق چای بیشترین فرسایش قهقرایی در حال وقوع است. بطوریکه در نقاط ارتفاعی 1436و1404و1405و1360و1348و1350متری پدیده اسارت رودخانه ها به وقوع پیوسته است ، ولی هنوز عمل انحراف شبکه های آبی و رودخانه های دامنه های غربی مشرف به دشت اردبیل انجام نگرفته است .و در صورت تحقق این امر در آینده نه چندان دور منابع آبی روستاهای ننه کران، کله سر،آرپاتپه و آبی بیگلو، اطراف فرودگاه اردبیل و حتی بخش اعظم میانه شرقی دشت اردبیل با بحرانهای زیست محیطی و اقتصادی و کشاورزی ناشی از کمبود منابع آب مواجع خواهند شد چرا که در صورت وقوع اسارت و انحراف رودخانه های فوق ، مقداری از منابع آبهای سطحی و حتی زیرزمینی نیمه شرقی دشت اردبیل از طریق حوضه های آق چای و دگرمان کش به دریای خزر می ریزند.

فرسایش قهقرایی، اسارت رودخانه ، کوههای تالش، منابع آب، اردبیل،دریای خزر