حسین صمدی بروجنی - دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد

طرحهای انتقال آب بین حوضهای به لحاظ اهمیت و حساسیت فوقالعاده و گستردگی مناطق تحت تأثیر، از جمله طرحهائی است که بامناقشات زیادی مواجه بوده و لازم است تصمیم گیری در مورد این طرحها با رعایت الزامات اصول توسعه پایدار و معیارها و ضوابط شناختهشده و معتبر انجام شود. از جمله الزامات زیست محیطی یک طرح انتقال آب بین حوضه ای، می توان به حفظ جریان حداقل پایه زیست-محیطی رودخانه پائیندست، کاهش ارتفاع و حجم مخزن سد تا حد ممکن، جلوگیری از تأثیر اجرای طرح بر کیفیت و کمیت منابع آب زیرزمینی مسیر، عدم تداخل با مناطق حفاظت شده، و عدم تأثیرات غیر قابل جبران در بخش سلامت جامعه اشاره کرد. در این مقاله الزاماتزیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی طرحهای انتقال آب بین حوضه ای مورد توجه قرار گرفته و به عنوان مطالعه موردی، این الزامات برای طرح انتقال آب بهشتآباد به فلات مرکزی ایران بررسی و تعریف شده است. این طرح با هدف انتقال آب از سرشاخه های کارون در استان چهارمحال و بختیاری برای رفع نیازهای آبی استانهای فلات مرکزی ایران در سالهای اخیر مورد توجه و مطالعه قرار گرفته است ولی هموارهمورد انتقال مجامع رسمی، قانونی و علمی کشور بوده است. بررسیها نشان داد اگر سهم تعیین شده زیست محیطی رودخانه کارون در طرحانتقال آب بهشت آباد، معادل 622 میلیون مترمکعب )طبق ابلاغ تخصیص اولیه طرح( رعایت شود، حفظ زیستگاه با کیفیت متوسط مقدور خواهد بود، لذا رعایت این سهم به عنوان حداقل جریان پایه رودخانه حتی در مواقع خشکسالی، الزامی خواهد بود ولی با توجه بهمحدودیتهای منابع آب حوضه، در صورتیکه انتقال آب با تخصیص قبلی )معادل 585 میلیون مترمکعب در سال( انجام شود، رعایت سهم زیست محیطی امکان پذیر نخواهد بود و لازم است میزان انتقال آب در شرایط خشکسالی به رقم 165 میلیون مترمکعب در سال و در شرایط متوسط به 652 میلیون مترمکعب کاهش داده شود. در مورد احداث سد مخزنی بهشت آباد، ارتفاع سد معادل 171 متر از بستر رودخانه و حجم مخزن معادل 1255 میلیون مترمکعب در نظر گرفته شده و با این ابعاد، شهر و روستاهای منطقه با جمعیت بالغ بر 5555 نفر به زیر آبخواهد رفت. حال آنکه حجم مخزن معادل 655 میلیون مترمکعب کفایت نیازهای پروژه را خواهد داد و لازم است در احداث سد بهشت آبادهم از نظر اندازه و هم از نظر موقعیت تجدید نظر شود تا با ممانعت از زیر آب رفتن شهر و روستاهای منطقه، هزینهها و خسارت مخزن سد نیز به حداقل کاهش یابد. الزام دیگر، تغییر روش انتقال آب از تونل بلند به لوله است که این امر باعث خواهد شد تبعات زیست محیطی و نگرانیهای اجتماعی طرح )ناشی از تخلیه آبهای زیرزمینی مسیر( به حداقل کاهش داده شود. همچنین بررسیها نشان داد یکی از درخواستهای استانهای مبدأ، محدود کردن انتقال آب برای نیازهای پایه شرب حوضه مقصد است. در این ارتباط با کاربرد استانداردهای برآورد نیاز آب شرب )آشامیدن( و لحاظ ضریب تلفات شبکه و در نظر گرفتن نیاز جمعت افق آینده، مشخص میگردد با همان رقم آب مطمئن حوضه برای انتقال )معادل 165 میلیون مترمکعب در سال( میتوان تأمین آب شرب حوضه مقصد را انجام داد. بدیهی است ارائه تضمینهای لازم از سوی دولت برای رعایت الزامات از جمله محدود کردن انتقال آب برای تأمین نیازهای آبی پایه شرب حوضه مقصد، تغییر گزینه احداث سد و همچنین تغییر گزینه انتقال آب از تونل بلند به خط لوله، باعث خواهد شد زمینه برای کسب موافقت و پذیرش مردمی حوضه مبدأ فراهم آید.

انتقال آب بین حوضه ای، حوضه کارون، طرح بهشت آباد