فرهاد عباسی - مربی، گروه علوم سیاسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

در دوران پهلوی دوم طبقات اجتماعی تحت تاثیر شرایط اجتماعی موجود و سیاست های دولت قرار داشتند. در این میان طبقه ‏متوسط جدید نیز اگرچه ریشه ای تاریخی در شهرنشینی ایران داشت و وجود این طبقه قبل از هرچیز از شکل شهرنشینی تاثیر ‏پذیرفته بود، لیکن نمی توان بر این واقعیت چشم پوشید که در عصر پهلوی دوم شرایط اجتماعی و سیاست های دولت محمدرضا ‏پهلوی در تحولات ساختاری ان ثاثیر به سزایی داشته است. ایران به عنوان کشوری در حال توسعه و با اقتصادی تک محصولی، به ‏خصوص پس از کودتای 28 ‏مردادسال 1332 ‏به بعد، دولتی رانتی دانسته شد. این امر باعث شده ‏که دولت تحصیلدار با توجه به ‏سازوکارهای غیرواقعی و بدون توجه به منافع سایر طبقاتدر مافوق آنها قرا رداشته باشد. رانت که از بازارهای خارجی به دست ‏می آید کمترین ارتباط را با کارکرد درونی جامعه دارد. به این خاطر اقشار و طبقات گوناگون در راستای منافع خود نمی توانند ‏مستقل باشند و این دولت است که خود را خیرخواه جامعه معرفی کرده و منافع خود را منافع جامعه معرفی می کند. لذا درآمدهای ‏نفتی، دولت تحصیلدار را قادر می سازد تا از شکل گیری گروه های اجتماعی مستقل از دولت جلوگیری کند. با ورود نفت و مدیریت ‏نفتی، دولت تحصیلدار در ایران برای پشتیبانی و مشروعیت کارکردی دست به طبقه سازی بویژه طبقه متوسط که از لحاظ مالی ‏مستقل نبوده، زده است. این پروسه باعث شده که طبقات در برابر دولت حقی نداشته باشند و نتوانند دولت را به چالش بگشند. لذا ‏پرسش نوشتار حاضر این است که: دولت تحصیلدار چه تاثیری در پیدایش و گسترش و ساخت طبقه متوسط جدید داشته است؟‏ماهیت دولت تحصیلدار به گونه ای است که در آن جامعه وزنه ی قابل اعتنایی به شمار نمی رود چرا که دولت در سایه ی دریافت ‏رانت ها از خارج دیگر به منابع داخلی درآمد (مالیات ها، عوارض و ... ) احساس نیاز نمی کند. این باعث می شود دولت قدرت انحصاری ‏کسب کند و نیازی به دخالت داد گروه ها و طبقات مختلف در قدرت نبیند

دولت تحصیلدار، طبقه متوسط جدید، پهلوی دوم