علی وفقی - دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

فرهنگ یکی از ارکان اصلی جامعه محسوب میشود که در جامعه تولید شده و نیز در طول زمان بازتولید میشود. از سوی دیگر جامعه دارای طبقات است و هر طبقه تأثیری بر عملکردهای کلی جامعه میگذارد. بنابراین میتوان گفت در تولید فرهنگ در جامعه، طبقات نقش دارند و از سوی دیگر فرهنگ نیز در بازتولید طبقات نقش ایفا میکند. بوردیو که جزو نظریه پردازان انتقادی در جامعه شناسی محسوب میشود، نظریهای را ارائه داده است که میتوان آن را تولید طبقاتی فرهنگ و بازتولید فرهنگی طبقه خواند. لیکن چنین نظریهای نه به صورتی منسجم و با چنین عنوانی، بلکه در چندی از آثار او پراکنده است.از نظر بوردیو فرهنگ نقش محوری در پویشهای سلطه اجتماعی دارد و فرهنگ جزئی از سازمان اجتماعی سلطه است. فرهنگ همواره مهر طبقه اجتماعی را بر پیشانی دارد و نه به صورت کلی یا انتزاعی، بلکه در میدان خاصی تولید میشود و طبقات و گروههای ذیل طبقه در تقابل و مبارزه دائمی با یکدیگر از طریق بازتولید فرهنگ خود هستند. بوردیو تمام اشتغالهای فرهنگی را مستقیما0 در حوزه تضاد اجتماعی و روابط قدرت قرار میدهد. از نظر وی، سلطه، با بازتولید فرهنگ طبقات متوسط سعی در بازتولید و حفظ ساختار سلطه دارد و میخواهد تا ذائقهها، ترجیحات و معیارهای فرهنگی و سبک زندگی خود را به ارزشمندترین و مطلوبترین آنها در اذهان و افکار بدل و بدین ترتیب مسلطشان سازد. لیکن سلطه طبقه در هاله ای از ابهام یا رازآلودگی پنهان میشود. چنان که الگوهای فرهنگی مسلط به مثابه بازتاب دهنده قریحه برتر دیده میشوند. بوردیو مدارس را به منزله یکی از اصلیترین ساز و کارهای نهادی بازتولید طبقه میداند. از نظر وی مدارس و سایر نهادهای فرهنگی، نابرابری طبقاتی را از طریق تبدیل تمایزهای طبقه اجتماعی به تمایزات آموزشی و فرهنگی بازتولید میکنند.

فرهنگ، جامعه، نابرابری طبقاتی، سلطه، مدرسه