زهرا خشک جان - استادیارعلوم سیاسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

این مقاله به دنبال بررسی مفهوم رنج نه به عنوان مفهومی سلبی و آزار دهنده (با ابعاد مختلف فیزیک، اجتماعی و روانی و...) بلکه به عنوان متغیری ایجابی است که به عنوان یکی از جدی ترین مفاهیم در زندگی فردی و اجتماعی انسان، قادر به تاثیر گذاری بر حوزه کنش اجتماعی و هویت سازی است. اما چگونه می توان این دو بعد پارادوکسیکال رنج را در بستر مهم تعامل اجتماعی در کنار یکدیگر قرار داده و حتی آن را تئوریزه نمود؟ نویسنده به دنبال پاسخ دادن به این سئوال از منظر جامعه شناسی دین ماکس وبر و امیل دورکیم است. پس از کارل مارکس، از جمله اندیشمندانی که به بررسی نقش رنج، به عنوان یک مفهوم اجتماعی در زندگی و کنش اجتماعی پرداخته اند، ماکس وبر است که تلاش می کند در مطالعات جامعه شناختی خود، ارتباط بین رنج، نظام دینی و کنش اجتماعی را در ادیان جهانی مورد بررسی قرار دهد. از دید وبر، زمانی که رنج در همنشینی با مفاهیم و آموزه های دینی، قدسی می شود، در واقع عقلانی شده و از همین رو قادر است یک نظام معنایی ایجاد کند که به طور مستقیم بر حوزه کنش و عملکرد اجتماعی اثر گذار باشد چرا که با قدسی شدن رنج، این مفهوم عقلانی شده، کاملا از وضعیت سلبی خارج شده و به کانالیزه کردن هویت و کنش اجتماعی می پردازد. وبر برای توضیح این فرایند، از مفهوم تئودیسه (عدل الهی) بهره می گیرد.دورکیم نیز با اذعان به وجود دینامیزم فرهنگی برای رنج، آن را در فقدان و آشفتگی معنایی تعریف می کند که ایجاد وضعیت آنومی (و فقدان همبستگی اجتماعی ناشی از آن) آن را تشدید می کند.اما در عین حال قائل به وجود یک کارکرد پارادوکسیکال برای رنج است.از دید او زمانی که مردم دچار رنج می شوند و یا حتی توسط خطری مورد تهدید قرار می گیرند، بسیار راغب تر هستند تا علائق متقابل جمعی و وفاداریهای جمعی و گروهی شان را بیان کرده و تقویت نمایند. دیدگاه او در ارتباط با تن دادن به خودکشی، نیز در همین راستاست.

رنج، وبر، دین، تئودیسه، عقلانی شدن رنج، زهد فعال ، دورکیم، همبستگی اجتماعی، آنومی