حمیدرضا تابش - دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت در سوانح طبیعی
بابک امیدوار - دانشیار دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران

با توجه به اینکه آب یکی از اساسی ترین نیازهای بشر است، خشکسالی و کمبود آب می تواند موجب بروز بحران های جدی در زندگی انسانها شود. خشکسالی به لحاظ محدوده تأثیر به عنوان یکی از بلایای طبیعی با پیچیدگی بسیار زیاد می-باشد. این تأثیرات ممکن است مستقیماً به خود خشکسالی مربوط بوده و بصورت کاهش تولید محصولات کشاورزی و یا اینکه به اثرات ثانویه یا اثرات غیرمستقیم خشکسالی برگشته و به صورت کاهش درآمد کشاورزان و مهاجرت آنان و کاهش کیفیت زندگی جلوه گر شود. در راستای تدوین طرح های مقابله با خشکسالی و مدیریت این پدیده، تعریف شاخص های یکپارچه خشکسالی، که از ضروری ترین ابزار طراحی سیستم های پایش خشکسالی می باشد، نقش به سزایی ایفا می کند. اطلاعات استخراج شده از سیستم پایش نقش تعیین کننده ای در مقابله با خشکسالی و زمان شروع آنها می باشد. چنین سیستم هایی بااستفاده از شاخص های خشکسالی طراحی می گردند. در این تحقیق در ابتدا به تعریف خشکسالی و انواع آن و پارامترهای موثر در این پدیده به همراه مدل های مفهومی آن پرداخته میشود. سپس با استفاده از مطالعات اسنادی انواع شاخص های خشکسالی مورد بررسی قرار گرفته است و پارامترهای تشکیل دهنده آنها و نوع خشکسالی مورد نظر به تفکیک بیان شده و مورد مقایسه قرار میگیرند. شاخص یکپارچه خشکسالی، پارامتر های مختلف هواشناسی و هیدرولوژیک مانند بارندگی، دما، تبخیر- تعرق، رواناب و دیگر شاخصه های تأمین آب را در یک قالب یک رابطه تحمیع می کند و یک تصویر جامع برای تصمیم گیری ارائه می دهد. این شاخص ها به منظور استفاده بهتر و کاراتر از داده های خام، قابل فهم بودن آنها و همچنین ایجاد قدرت تصمیم گیری برای طراحان و برنامه ریزان معمولاً تنها به صورت یک عدد بیان می شوند. تصمیم گیران با استفاده از چنین شاخص هایی به ارزیابی خشکسالی و واکنش به آن می پردازند. شاخص های مختلف یکه برای ارزیابی خشکسالی در جنبه های مختلف مانند هواشناسی یا اقلیمی، هیدرولوژی، کشاورزی، اقتصادی، اجتماعی، عملکردی و زیست محیطی وجود دارد در این مقاله مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. در انتها بر اساس تحلیل نتایج موجود نسبت به معرفی شاخص یکپارچه خشکسالی به عنوان بستری برای تحقیقات آتی مرتبط با خشکسالی اقدام می گردد

خشکسالی ، شاخص های خشکسالی، شاخص یکپارچه، مدل مفهومی