سارا فروزان - دانشجوی دوره کارشناسی ارشد مهندسی معماری، موسسه آموزش عالی نبی اکرم تبریز
مهدی حمزه نژاد - استادیار دانشگاه علم و صنعت تهران

الگوشناسی در مساجد از اهمیت ویژه ای برخوردارند که این الگو ها در دوره های مختلف با توجه به تحولات فرهنگی و اجتماعی دچار دگرگونی هایی شده است. هدف این مقاله الگو شناسی نمونه هایی از مساجد سنت و تجدد است و در این میان اساس و چیستی این نوع الگوها ، چگونگی سازماندهی فضایی نمونه هایی از مساجد در این دورها و گرایش های طراحی مساجد معاصر ایران و چگونگی تحول الگوی سیمای مساجد در طی این دو دوره مورد بررسی قرار می گیرد. فرآیند استنتاج از سه مرحله تشکیل شده است : انتخاب مساجد و شاخصه ها، طبقه بندی داده های کمی و کیفی، تحلیل و نتیجه گیری . در انجام این پژوهش از روش تفسیری تاریخی استفاده شده و نمونه های موردی پژوهش نیز با استفاده از راهکار های ترکیبی برای انجام تحقیق و از بین مساجد مطرح این دو عصر انتخاب شده است سپس به روش مصداق پژوهی به بررسی نمونه ها پرداخته شده و در نهایت با تحلیل و استدلال از اطلاعات جداول طراحی شده بهاستخراج نتایج پژوهش پرداخته است. براساس بررسی های انجام شده بخشی از مساجد معاصر که الگو شناسی بر روی آنها انجام شده مساجدی هستند که در جامعه اسلامی شاخص و یا مساجدی که از نظر کالبدی معنای مسجد را در کالبدی جدید معرفی کرده اند با این تفاوت که مساجد تاریخی از الگوهای خاصی در سازماندهی فضایی خود تبعیت می کردند. این پژوهش ما را به این نتیجه می رساند که مساجد تاریخی براساس الگوشناسی خود به سه گونه حیاط محور و شبستان محور و گنبد خانه ای تقسیم می شوند . گونه شناسی سنتی مبنای تحلیل گونه شناسی جدید قرار گرفته و مساجد معاصر نیز به سه گونه ی با تشخص حجمی با تشخص پلانی و بی تشخص تقسیم بندی می شوند. در روند تکاملی این پژوهش می توان چرایی و چگونگی تشخص یافتن در مساجد عصر حاضر را مورد نقد و بررسی قرار داد.

الگو ، مساجد، سنت، تجدد، تشخص، بی تشخص