محسن یوسفی فشکی - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران
امیر تلخاب - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، اقتصاد فضا، دانشگاه تهران
مصطفی توکلی نغمه - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی آمایش سرزمین، دانشگاه تهران
الناز رضایی - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، آمایش شهری، دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات

شهرها با توجه به ویژگی های جغرافیایی خود دارای تفاوت هوایی از نظر توزیع جمعیت هستند. بررسی تحولات جمعیتی شهرهای استان مرکزی آشکار می سازد که حرکت جمعیت به سوی مراکزی است که به دلیل تمرکز فعالیت ها، سورمایه و خدمات، از جمعیت بیشتری برخوردار هستند. این مسأله موجب برهم خوردن تعادل فضایی جمعیت در نظام شهری استان شده است. بر این اساس پژوهش حاضر به بررسی وضعیت نظام شهری در استان مرکزی پرداخته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است، برای این منظور، توزیع جمعیت شهرها در استان مرکزی بین سال های 1355 تا 1390 با استفاده از شاخص های نخست شهری (شاخص نخست شهر، شاخص دو شهر، شاخص چهار شهر گینزبرگ، شاخص چهارشهرمهتا، شاخص موماو و الوصابی)، شاخص توزیع متعادل و شاخص عدم تمرکز به منظور پی بردن به تغییرات تعادل مراکز جمعیتی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. بر اساس شاخص های استفاده شده نتایج حاصل از یافته های پژوهش نشانگر آن است که روند تحولات نظام شهری در استان مرکزی، به دلیل جمعیت پذیری شهرهای دوم، سوم و چهارم استان به لحاظ جمعیتی، به سمت عدم تمرکز و تعادل پیش می رود. اما همچنان پدیده نخست شهری در استان مرکزی مسلط است. با توجه به یافته ها، ویژگی های شبکه شهری استان مرکزی عبارت است از: وجود شهر اراک بعنوان شهر نخست یا شهر برتر در استان؛ عدم وجود تعادل در نظام شبکه شهری استان؛ حرکت بسمت توزیع مناسب جمعیت شهرها و تعادل منطقه ای؛ تعداد بالای شهرهای بسیار کوچک و وجود تنها 3 شهر به عنوان شهر میانی در استان.

نظام شهری، نخست شهری، تعادل منطقه ای، استان مرکزی