غلام حسن جعفری - استادیار گروه جغرافیا دانشگاه زنجان
نسرین حضرتی - کارشناسی ژئومورفولوژی دانشگاه زنجان

با وجود این که کواترنر از نظر زمانی، تنها 2 میلیون سال اخیر حیات زمین را شامل می شود، با این حال حوادث بسیاری را در بر داشته است که آن را از سایر دوره های زمین شناسی متمایز ساخته است، اما همین دوره کوتاه زمین شناسی در بررسی فرم های سطح زمین که توسط فرایندهای درونی و بیرونی ایجاد شده اند بسیار اهمیت دارند.کواترنر وارث بخش عمده تغییر وتحولات زمین است، اما آن چه در مطالعات کواترنر بیشتر مورد توجه قرار می گیرد، تغییرات سریع آب و هوایی است. نوسانات شدید و متناوب اقلیمی، یکی از ویژگی های مهم در دوران کواترنر می باشد. شدت نوسانات اقلیمی در این دوره به حدی است که از آن به عنوان «تغییرات اقلیمی» یاد می کنند، زیرا تحولات آب و هوایی منجر به پیدایش دوره های یخچالی و بین یخچالی گردیده است. پیدایش یخچال ها به کواترنر نسبت داده شده است.زمان کوتاهی است که دوران کواترنر در دانش زمین شناسی و جغرافیای طبیعی جای پراهمیتی پیدا کرده است.در این دوره زمین متحمل یخبندان های متوالی ناشی از تغییرات آب و هوایی شده است، که با پیشروی و پسروی دریا و تناوب فرسایش و رسوبگذاری همراه بوده است.روستای سهرین که در استان زنجان واقع شده است، یکی از مناطقی است که احتمال وجود یخچال در دوره کواترنر را دارد که در این پژوهش به شناسایی شواهد یخچالی در این حوضه آبریز پرداخته شده است، آثار چند سیرک بر روی نقشه توپوگرافی مشخص شده است و بعد خط برف مرز دائمی به روش رایت و خط تعادل آب و یخ در این حوضه تعیین شده است.پس از تعیین برف مرز، دمای کنونی و بارش کنونی آن محاسبه شد.خط برف مرز 2500 متر در گذشته بوده است که معادل صفر درجه سانتی گراد است و خط تعادل آب و یخ در 1700 متر می باشد که معادل 5 درجه سانتی گراد است. اشکالی مانند سیرک، یخرفت دره های یخچالی و زبانه های یخی از مهم ترین اشکال به جا مانده از یخچال ها در منطقه سهرین می باشند.

کواترنر، فرم، فرایند، یخچال، سیرک، سهرین