مسعود الهی - دانشکده معماری و شهرسازی/ دانشگاه علم و صنعت ایران
شادی پاکزاد - دانشکده معماری و شهرسازی/ دانشگاه علم و صنعت ایران

کالبد شهر را توده های ساختمانی و شبکه ای از فضاهای باز شکل می دهند . فضاهای باز محله ای و یا مرکز محله ها از انواع فضاهای عمومی شهری درون محله ای هستند. این عنصر گرچه جزء لاینفک بافت های کهن شهری بوده است، اما در بافت های نوساز شهری حضوری ناقص و کمرنگ دارد . در غیبت مراکز محله ای، خدماتی که اصولا می باید در این فضاها استقرار یابند به صورت پراکنده در امتداد معابر شکل گرفته اند . از سوی دیگر محتمل است به واسطه تغییر نوع زندگی و نیازهای مرتبط با آن در معنا و شکل مرکز محله ها و تلقی مردم از این فضاها تغییراتی ایجاد شده باشد . به این دلیل به نظر می رسد یکی از مسائل امروز طراحی شهری توجه دوباره به فضایی به نام مرکز محله و تعریف مجدد از اهمیت، نقش، کارکرد، شکل و کالبد آن باشد . پرداختن به این موضوع در ارتباط با فضاهای مسکونی سگونتگاه های حاشیه زاگرس بواسطه شرایط خاص اقلیمی و محدودیت های ناشی از شکل زمین از اهمیتی دو چندان برخوردار است. در این مقاله با بررسی شکل کالبدی مراکز محله ای در سکونتگاه های حاشیه زاگرس با تبعیت از تقسیم بندی عوامل کلان مؤثر بر شکل کالبدی اجزای شهر مشتمل بر نقش مؤلفه های اقلیم و عوارض زمین به عنوان "عوامل محیطی " و سنت و فرهنگ در قالب "عوامل اجتماعی و فرهنگی "، استنتاج شده است که از میان فرم های خطی و نیز هسته ای (میدانچه ای)، فرم خطی دارای گشایش، فرم مطلوب و غالب فضاهای مرکز محله ای در این مناطق می باشد . در پایان نیز با انتخاب محله رزکیان در شهر مهاباد به عنوان یکی از مناطق مسکونی سکونتگاه های حاشیه زاگرس، در قالب فضای نمونه ای به شناخت و بررسی کالبدی و عملکردی فضاهای باز این محله پرداخته و با استفاده از نتایج حاصل از مطالعه و نیز بهره گیری از نظرات استفاده کنندگان از فضاهای مرکز محله این محدوده، پیشنهاداتی به منظور احیا و ساماندهی مراکز این محله در شهر مهاباد ارائه گردیده است.

مرکز محله، سکونتگاه های حاشیه زاگرس، اقلیم سرد کوهستانی، شهر مهاباد، محله رزکیان،