سید جواد امامی - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران
سید محمد حسین امامی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران

این پژوهش در پی آن است تا به یکی از وجوه طراحی مسجد که امروزه کمتر به آن توجه میشود، پرداخته شود. «ارتباطات فضایی» که بسیار مهم و حیاتی است و به صورت عام و کلی توجه به آن در میان پژوهندگان و متخصصان حوزه معماری مسجد حائز اهمیت بوده است. هدف پژوهش حاضر آن است که ضمن بررسی ابعاد مختلف ارتباطات فضایی در مساجد و پی آمد آن فرایندی تطبیقی با آموزه های دینی، میزان تحقق اهداف یک مسجد بهعنوان مکانی برای نیایش در نمونه هایی از مساجد طراحی شده حاصل گردد و سپس بتوان از نتایج آن در راستای رویکردهای معماران در مورد طراحیمسجد بهره برد. راهبرد کلی پژوهش راهبردی ترکیبی است یعنی با استفاده از تحلیل و تجزیه کیفی مسجد در زمینه ارتباطات فضایی و بر اساس مفاهیم و آموزه های دینی و مستندات تاریخی، پژوهش به انجام رسیده است. طبق این پژوهش از میان مساجد متعدد تهران چند مسجد شاخص در حوزه منطقه ای انتخاب گردید و بر پایه اصول و مضامین استخراجی از میان منابع نقلی در متون دینی موضوع مورد نظر در مقایسه ای تطبیقی میان مساجد منتخب تحلیل و ارزیابی صورت گرفت. بر اساس دستاوردهای این پژوهش توجه به آموزه ها و مفاهیم دینی در میان گونه مساجد دوره قاجار و در مقایسهبا مساجد معاصر قویتر و ملموستر بوده و اکثریت آنها تطبیق بیشتر و بهتری با مفاهیم تعالی مطرحشده در اسناد دینی دارند. همچنین استنتاج میشود روند طراحی مساجد از دوره قاجار تا به امروز و در دوران معاصر در تحقق مفاهیم دینی روندی نزولی داشته که سبب دور شدن روزافزون هویت اصیل و ناب مسجد شده است.

مسجد، دین، فضا، حضورقلب، ارتباطات فضایی، سکون، تمرکز، محور، واسطه، سلسلهمراتب، هویت