اطلس فکور - کارشناس ارشد معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم ایران
حامد ایمان طلب - عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم ایران

مبادی هنر اسلامی ، تابع عرفان و نگرش معنوی مسلمانان به حقیقت هستی است. در این راستا هنر همواره نوعی بیان تلقی می شده که مخاطب را از ماده به عمق ماده، از واقعیت به حقیقت ، از صورت به معنا و از فرم به محتوی هدایت می کرده است.. در فلسفه اسلامی اوج تجلی نظریات هنر قدسی را میتوانیم در حکمت ذوقی و اشراقی و سپس به طور کاملتر در حکمت متعالیه صدرایی می توانیم مشاهده کنیم. نگاه ملاصدرا به هنر و زیبایی یکی از ابعاد عرفان ملاصدرا به شمار می آید، وی منشاء اصلی زیبایی و هنر را ذات باریتعالی میداند و هنر را تجلی اسمای الهی در انسان میداند. بر این مبناهمه هنرها نشانه ای از وحدت وجود است و از آن الهام گرفته است.بر اساس این زیبایی شناسی، حق، اشتیاق به ظهور، تجلی و شناخته شدن دارد که هنر و به طور خاص معماری اسلامی میتواند یکی از جلوه های بدیع آن باشد.در عصر صفوی نیز که بناهای باشکوه و ارزشمندی شکل گرفت، انطباق بسیاری میان معماری و دیدگاه هستی شناسانه آن عصر مشاهده میشود. .در این دوره، به همراه گرایش های شیعی، تفکرات عمیق فلسفی، شکل گرفتند.هدف از این تحقیق، تبیین ساختار فکری و آراء صدرالمتالهین (ملاصدرا) در باب زیبایی و هنر و سعی در شناخت بهتر و دقیقتری از مفهوم هنر قدسی و خلاقیت هنری به طور کلی و تحلیل نمود آن در مساجد دوره صفویه به طور خاص است. فرضیه تحقیق بر این اساس است که بسیاری از عناصر کالبدی و معنایی چون آب و نور و همچنین استفاده از علائم و نمادها و فرم های واحد و خالصی که تداعی کننده وحدت وجود می باشند در بناهای معماری و مساجد دوره صفوی بر اساس حکمت صدرایی شکل گرفته اند و هویت بخش تفکر اسلامی آن مکتب بوده اند. روش این تحقیق توصیفی تحلیلی، استدلال از نوع قیاسی و روش گرد آوری بر اساس مطالعات اسنادی است.در نهایت پس از شناخت آرا و تعمیم چگونگی تجلی آن در معماری مساجد، به این نتیجه دست یافتیم که معماری مساجد آن دوره ، در کلیات معماری شامل پلان ، شکل گیری فضاهای اصلی ،سلسله مراتب حرکتی، در گنبد و مناره و ... و در جزییاتی مثل آب نماها ، تزیینات، مقرنس کاری ها و.... به نوعی تجلی گر وحدت در هنر مقدس و در راستای دیدگاه هنرمندان آن عصر بوده و بر اساس اندیشه های عرفان اسلامی و حکمت صدرایی شکل گرفته است.

نشانه شناسی،معماری ، مساجد صفوی، تفکر صدرایی، وحدت وجود