نیلوفر زجاجی - کارشناس ارشد معماری، دانشکده معماری، دانشگاه علم و صنعت ایران .
مریم آزموده - دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری، دانشگاه تهران، تهران

تا پایان دوره صفویه، ساخت مسجد در ایران، با تغییر و تداوم همراه بوده است. در دوره قاجار با شروع روابط فرهنگی با غرب، هنر و معماری ایران وارد مرحله جدیدی شده و سنت و نوگرایی با هم آمیخته می شود. در نتیجه تحولاتی در عناصر کالبدی ابنیه و به دنبال آن مساجد صورت می پذیرد. این پژوهش در صدد است تا با بیان رویکردهای تاثیرگذار در معماری مساجد معاصر، به بررسی میزان نوگرایی در کالبد مسجد بپردازد. لذا سوالات مطرح شده در این نوشتار عبارتند از: آیا نوگرایی در کالبد مسجد به عنوان عنصر هویت بخش شهر اسلامی پذیرفته است و اگر پاسخ این سوال آری است با توجه به معانی و مفاهیم هر یک از عناصر، میزان مجاز این نوشوندگی چقدر است روش تحقیق پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و مشاهده میدانی است. لذا بر اساس نمونه های تاریخی ، عناصر کالبدی مساجد سنتی ایرانی استخراج شده و حضور و کیفیت وقوع آن در مساجد معاصر دسته بندی می شود. سپس با توجه به این دسته بندی مسجد الغدیر تهران به عنوان نمونه موردی بررسی می شود. نتایج بررسی نشان می دهد اگرچه نوآوری و ابتکار در طراحی مسجدی واقع در یکی از محلات شمال شهر تهران، با توجه به سبک ساختمان های موجود در این محله پذیرفته است، اما حذف عناصر شاخصی چون مناره و ایوان ورودی از کالبد مسجد، تداعی معانی و انتقال مفاهیم مسجد را با مشکل مواجه می سازد و از طرف دیگر نقش مسجد را به عنوان عنصر هویت بخش شهر اسلامی کمرنگ می کند.

معماری مساجد ایرانی، عناصر کالبدی مساجد، نوگرایی، مساجد معاصر