معصومه عبدی - دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناهای تاریخی، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان،دانشگاه آزاد اسلامی یز
رضا ابویی - دانشیار، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان
حمیدرضا بیگ زاده شهرکی - دکترای مرمت و احیای بناها و بافتهای تاریخی، مدرس دانشگاه فنیوحرفه ای، استاد مدعو دانشگاه آزاد اسلامی یزد

یکی از عناصر شاخص معماری دامنههای کویری ایران که تاکنون کمتر مورد کنکاش علمی قرار گرفته، گودالباغچه است . در شهر یزد، قدیمیترین گودالباغچههای شناخته شده، عموما0 به عصر صفوی نسبت داده میشوند. در این پژوهش، با مطالعه بناهای مختلف بافت تاریخی یزد، به جستوجوی نشانهها و سرنخهای قدیمیتر گودالباغچه پرداخته شده است. در این راستا، بناهای برجای مانده از دوران اتابکان و آلمظفر (سدههای ششم تا هشتم ه.ق) با بررسی منابع کتابخانه ای و برداشت های میدانی مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج حکایت از آن دارد که گودالباغچه در معماری دوران اتابکان و آلمظفر یزد هنوز رواج نیافته و احمالا0 با شمایل و کاربریهای شناخته شده امروزی، هنوز پدیدار نشده بود. با این وجود، ریشه های گودال باغچه و نشانههای حرکت به سمت پیدایش آن را میتوان در معماری این دوران یافت. ردپای گودال باغچه در دوران مورد اشاره بهصورت حیاطها و خانههایی با تراز پایینتر از کوچه، باغهایی با تراز پایینتر از کف خانه و گاه باغچههایی با تراز پایین تر از حیاط مشاهده میشود که با حرکت از عصر اتابکی به عصر مظفری، این تمایل به ساخت و ساز در گودی رواج بیشتری مییابد.

گودال باغچه، باغچال، معماری تاریخی، یزد