حسن اکبری - استادیارگروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
معصومه جاهدبرندق - کارشناس معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

محیط طبیعی یکی از مهم ترین پدیده های موثر بر چگونگی شکل گیری ساختار معماری بومی و سنتی بوده است. این امر بر معماری خانه ها بخصوص در روستاها تاثیر چشم گیری داشته است. بطوری که وقتی نام روستا بر گوشمان می رسد ناخودآگاه تصویر خاصی از روستا و خانه روستایی در ذهنمان شکل می گیرد. بدلیل نبود تکنولوژی و فن آوری های امروزی ، مردم در گذشته گرایش بیشتری نسبت به استفاده از مصالح بومی و معماری بومی حاکم بر منطقه سکونت خود داشتند. اهمیت مسکن روستایی و بافت های باارزش روستاها در ساخت و سازهای جدید، مساله طراحی الگوی مسکن روستایی را موجب شده است.به تبع آن مطالعات بسیاری در حوزه مسکن روستایی صورت گرفته است و الگوهای مسکن زیادی طراحی شده اند اما متاسفانه روستاهای مورد بررسی در این پژوهش، که از شهرستان خلخال و توابع شهر هشجین انتخاب شده اند با توجه به دارا بودن بافت باارزش، اصیل و دست نخورده کمتر مورد مطالعه قرار گرفته اند و یا بخاطر دور بودن از شهر به باد فراموشی سپرده شده اند. در مرحله اول پس ازبازدیدهای مستمر میدانی، سه روستای برندق، سفیدآب و سجهرود به جهت دارا بودن بافت تاریخی و معماری با ارزش و اصیل انتخاب گردید. سپس بعد از بازدید میدانی بیش از 30 گونه باارزش معماری، 10 گونه مسکونی بخاطر دارا بودن ویژگی های غالب معماری بومی و دایر بودن زندگی به عنوان نمونه های قابل بررسی انتخاب ، رولوه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. متغیرهای کالبدی- فضایی همچون بافت بنا، فرم بام، فضا و عملکرد، ایوان، مصالح، و روابط عملکردی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد بافت روستایی این منطقه متاثر از اقلیم سرد و کوهستانی، متراکم و فشرده بوده و سطوح خارجی بنا نسبت به حجم آن به حداقل ممکن کاهش داده شده تا تبادل حرارتی فضاهای بیرون و درون به کمترین میزان خود برسد. همچنین تمامی گونه های مورد مطالعه برونگرا بوده و ضمن داشتن ایوان-تلار به عنوان عنصر ثابت و غالب، به دو گونه خانه های تلاردار با فضای پستو (آرا اتاق) و تلاردار بدون پستو دسته بندی می گردد.

گونه شناسی، مسکن روستایی، معماری بومی، خلخال