محسن زمانی - کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران

دولتها برای اداره امور خود به بهترین نحو و نیز برای تسهیل ارایه خدمات و اعمال حاکمیت خود در تمامی نقاط گشور، نیازمند تقسیم بندی سرزمینی هستند؛که ازآن تحت عنوان تقسیمات کشوری یاد میشود. ازاین روهر حکومتی برای اداره قلمرو سرزمینی خود ناگزیر است که کشور را به واحدهای اداری کوچکتر تقسیم کند تا بتواند در زمینه اعمال حاکمیت و نیز ارایه خدمات عمومی آن را به کار گیرد و ایفای نقش کند.این پژوهش که با روشی توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است در پی پاسخگویی به این سوال است که سیر تحولات و تکوین تقسیمات کشوری در ایران به چه صورتی بوده وچگونه باعث تغییرات در الگوی شهری و شهرها در ایران شده است.نتایج تحقیق نشان می دهد سابقه تقسیمات کشوری در ایران، پیشینه ای طولانی دارد و به دوران مادها مربوط می شود که اولین مرزهای اداری سیاسی را با توجه به ویژگیهای طبیعی و با تاکید بر محدوده قومی خود ترسیم میکردند. و بعدا0 هخامنشیان، تقسیمات سیاسی-اداری مدونی را ایجاد کردند که مبنای تقسیمات کشوری در ایران شناخته شده است. با تصویب قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی در زمان قاجاریه، اولین قانون مدون تقسیمات کشوری ایجاد شداما با انقراض سلسله قاجار و استقرار سلسله پهلوی، سیاست کلی دولت تغییرکرد.رضا شاه سیاست یکپارچه سازی کشور و برخورد شدید با نیروهای سیاسی محلی را در پیش گرفت و نظام سیاسی شدیدا0 متمرکز را بر کشور حاکم کرد.در شیوه جدید هویتهای ناحیهای اعتبار خود را از دست دادند.در آبانماه 1316 دومین قانون تقسیمات کشوری به تصویب رسید به موجب این قانون کشور به 6استان که نام آنهابرگرفته از جهات جغرافیایی بود، و 50 شهرستان تقسیم شد.در این شیوه جدید ناحیه ها هویت خود را ازدست میدادند؛ اما بر اساس ماده سیزدهم قانون وظایف و اختیارات استانداران مصوب سال 1339 ه . ش دولت باید نام استان ها را از شماره گذاری سال 1316 به سوابق تاریخی آنها تغییر می داد. در سال 1362 ه . ش قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری به تصویب رسید واز این پس تغییرات واحدهای سیاسی فضایی کشور در سطح شهرستان، بخش و دهستان بر اساس این قانون انجام میگرفت.

تحولات تقسیمات کشوری ، الگوی تغییرات شهری ، مدیریت سیاسی فضا ، حکومت ، ایران