محمدمصطفی رسالت پناهی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان
مژگان محمدی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرفانی، دانشگاه لرستان
عادل حاجی اکبری - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

خاقانی یکی از بزرگترین شاعران ایران و به تعبیری شدیدالتاثیرترین شاعر ادب فارسی است. وی به خوبی توانست به واسطه احاطه بر علوم و فنون مختلف، شعرش را به اوج کمال برساند. دیوان وی از لحاظ گستردگی مفاهیم و تنو عمضامین گنجینهای سرشار از علوم و فنون گوناگون است. یکی از مفاهیمی که در دیوان خاقانی در خور توجه است،مفاهیمی اندرزی و تعلیمی و عرفانی است. در این زمینه خاقانی دو قصیده تابناک دارد . یکی قصیده شینیه موسوم به مرآتالصفا و دیگر قصیده ای موسوم به صفیرالضمیر در رثای امام ناصرالدین ابراهیم و وحیدالدین پسر عم خویش. این دو قصیده سرشار از آموزه ها و مفاهیم حکمی و تعلیمی- عرفانی است که میتوان در آن اندیشه تعلیمی و پندگونه خاقانی را مشاهده کرد. در این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی قصیده صفیرالضمیر با هدف تبیین آموزههای تعلیمی و عرفانی خاقانی پرداختهایم. در این قصیده خاقانی - که متاثر از قصیده معروف سنایی است- از حکمت و عزلت و موعظه سخن گفته و مضامین عرفانی را با تعبیرهای صوفیانه همراه ساخته و همراه با آنها سخن از همت و مناعت طبع با گله از روزگار و مردم زمانه نیز پیوند خورده است.

خاقانی، قصیده، صفیرالضمیر، مرآت الصفا، تحلیل عرفانی و تعلیمی