آمنه رستمی - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد کرج
همایون رستمی - دانشجوی دکترای فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران
مسعود یوسفی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی عمران دانشگاه رازی کرمانشاه

ماجرای ابلیس در تاریخ عرفان و تصوف اسلامی بسیار پرمناقشه و مخاطرهآمیز است. مسیلهی نافرمانی او در امر سجده بر آدم همواره موضوع بحث بسیاری از عرفای مسلمان بوده است. گروهی از بزرگان عرفان و تصوف دیدگاهی برخلاف دیدگاهرایج دربارهی ابلیس دارند و به دفاع از او و حتی تبریهی او پرداختهاند. در این نوشته، تفاوتها و تشابههای آراء و افکار دو تن از آنان، مولانا جلالالدین بلخی و عینالقضات همدانی، دربارهی ابلیس بررسی میشود. نتیجهی این بررسی نشان میدهدعینالقضات مبلغ و گسترشدهندهی نظریهی دفاع از ابلیس است و با دلایل عرفانی به تبریهی او پرداخته و او را مورد احترام وتکریم قرار میدهد و در ستایش عمل او )عشق خالص به معبود و برنگشتن از حق و توجهنکردن به غیر او( داد سخن میدهد. در مقابل، مولانا جز در موارد بسیار اندک دیدگاهی متفاوت با او دارد. مولانا در اغلب موارد ابلیس را راندهشدهی درگاه الهی و دشمن دیرین انسان میداند که همواره در پی اغوای آدم و فرزندان اوست

ابلیس، عینالقضات همدانی، مولانا جلالالدین بلخی