مرتضی عرفانی - استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان
رباب پورنجف - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان

آیت الله سبحانی بداء را ظهور بعد از خفا می داند و اسناد حقیقی آن به خداوند را غیر قابل قبول دانسته وآن را تهمت ناروایی به شیعه قلمداد می کند و معنای مورد نظر خویش در این مسیله را از طریق علم واراده الهی برای خداوند به اثبات رسانده و بداء را محقق در لوح محو و اثبات و مرتبه ای از علم الهی می داند. اما قاضی سعید قمی اشاره ای به بداء به معنای ظهور بعد از خفا ندارد و آن را از سنخ علم وارادهالهی می داند. وی علم خداوند را دارای دو جنبه ذاتی یا مکنون و فعلی یا موقوف دانسته و اراده الهی را منقسم به حتمی و عزمی می کند و بداء را نشات گرفته از علم ذاتی الهی می داند و از آن رو که تغییر دراراده حتمی معنا ندارد ، بر این باور است که بداء در علم فعلی و اراده عزمی الهی محقق است.نگارنده با روش تحلیلی- توصیفی و رویکرد تطبیقی به این نتیجه رسیده است که این دو اندیشمند علی رغم اختلافات اندک ، هر دو بداء به معنای جهل را از خداوند نفی می کنندو بر این باورند که برخی از قضایا در مرتبه ای از علم الهی تغییر می کند اما معارف کلی در قلمرو بداء قرار نمی گیرد.

بداء، علم مکنون، لوح محو و اثبات، جعفرسبحانی، قاضی سعید قمی