اویس اسماعیلی - دانشجوی دکتری ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی واحد قایمشهر
مهدی فرحناکی مقدم - دانشجوی دکتری عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

در باب نحوهی ارتباط میان اعمال دنیوی انسان با جزای اخروی، اقوال و اندیشههای مختلفی وجود دارد. از جملهی آنها نظریه تجسم و تمثل اعمال می باشد که عبارت است از نوعی عینیت ماهوی بین اعمال دنیوی با پاداش و کیفر اخروی. هرچند آیاتی ازقرآن موید این برداشت است اما چند آیه دیگر نیز ظاهرا با آن مغایرت دارند و لذا دو دیدگاه کلی)اثباتی و سلبی( در این زمینه به وجود آمده که هریک، دستهای از آیات را اصل قرار داده و دسته دیگر را براساس آن تاویل نموده اند. معتقدان دیدگاه سلبی،میان عمل و جزای آن، رابطه ای وضعی و قراردادی قایل شده و در مقابل پیروان نظریه تجسم اعمال مانند شیخ بهایی، ملاصدراو علامه حسن زاده این اندیشه را صریح آیات و روایات و مقتضی مبانی فلسفی و عرفانی دانستهاند. در این مجال، متوجه طرح و تبیین این مساله در اندیشه علامه حسن زاده آملی خواهیم بود

تمثل، دیدگاه سلبی ، علامه حسن زاده آملی