بررسی جبر و اختیار در مثنوی معنوی و کشفالمحجوب هجویری

جبر و اختیار از مسایل پیچیده کلام اسلام است و برداشتهای گوناگون مسلمانان از آیات قرآن واحادیث نبوی (ص) به مشربهای فکری زیاید از جمله اشاعره، معتزله، امامیه و ... انجامیده است. مشربهای کلامی اسلامی با استناد به استدلالات عقلی و نقلی یا به جبر مطلق، یا به اختیار محض، یا به آمیزهای از هر دو و یا به امر بینالامرین اعتقاد ورزیدهاند و در طول تاریخ متفکران زیادی ر ابه نظریه پردازی در این باره از جهات مختلف سوق داده است. در این میان مولوی در مقام انسانی جامع که در همه علوم اسلامی آگاه و اهل نظر است، از جنبههای متفاوت و متعدد به این مساله نگریسته است. هجویری نیز اختیار رااختیار حق بر اختیار خود میخواند و در توضیح و تفسیر آن میگوید که این اختیار، یعنی ترجیح اختیار حق بر اختیار خود نیز از سوی حق و در عین بیاختیاریبنده صورت میگیرد و اگر بنده اختیاری میداشت، اختیار خود را از دست نمیداد. پیداست که این اختیار جز بیاختیاری چیزی نیست. در مقام مقایسه آرای مولوی و هجویری مسیله جبر و اختیار، شباهتها و تفاوتهایی را میتوان یافت که در این پژوهش بدان پرداختهایم.

Keywords:

جبر و اختیار , مثنوی مولوی , کشف المحجوب , کلام