مرضیه تراجی - عضو هیات علمی گروه گرافیک دانشکده هنر و معماری دانشگاه گیلان

هنر اسلامی در ایران تجلی ذوق و معرفت شهودی است که پیوند تنگاتنگی با عرفان داشته، دیدگاه هنرمندان ایرانی در دوران اسلامی همواره با نگاهی عرفانی و دینی و معنوی بوده که به خلق آثاری بامضامین عرفانی و مذهبی انجامیده است. نگارگری ایرانی مدام ماهیت ادبی را در خود حفظ کرده و عرفان و ادبیات عنصر جداییناپذیر نگارگری ایرانی به شمار میآیند. پیوند نگارگری با ادبیات کهنفارسی موجبات پیدایش عرفان و بینش اسلامی را به عرصه این هنر فراهم کرده است. درک درستنگارههای ایرانی مستلزم شناخت معرفت اسلامی است. تاثیر عرفان و تمثیلگرایی در دوره تیموری بیش از دورههای تاریخی ایران دیده میشود. در این دوره نگارگر علاوه بر ترسیم وقایع داستانها و توضیح متون، رسالت نمایش اسرار و نمادی اشعار و متون را برعهده داشته است. در این میان نسخه منطقالطیر عطار که از آثار نفیس دوره تیموری است افزودن بر ارزش هنری بالا به خوبی توانسته جهان شاعرانه و عرفان باطنی شاعر را نمایان سازد. این نسخه دارای 8 نگاره است و در تدوین آنمهمترین هنرمندان دوران از جمله کمالالدین بهزاد و حبیبالله ساوجی نقش داشتهاند. این اثر نفیس هماکنون در موزه متروپولتین نگهداری میشود. این مقاله که موضوع آن بررسی تاثیر عرفان به عنوانکلامی مخیل با تکیه بر نسخه منطقالطیر عطار است، اهداف زیر را دنبال میکند: 1-دستیابی به مضامینو ساختار نمادین شعر عطار در نگارهها 2-شناخت مفاهیم عرفانی و بازنمایی آن در نگارهها سوالاتیکه در مقاله پاسخ داده میشود: 3-ویژگیهای بصری و ماهیت رنگ و ترکیببندی نگارههای منطقالطیر کدامند 4-عناصر بصری و مضمونی چه میزان متاثر از تجلی عرفانی هستند در این پژوهش گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانهای انجام شده و ارایه مطالب با تجزیه و تحلیل دستاوردهای پژوهش صورت پذیرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش بر پایه این فرضیه بنا گردیده است که رویکرد عرفانی و ادبی در نگارههای منطقالطیر دیده میشود.

منطقالطیر، مضامین عرفانی، نگارگری ایرانی، عطار نیشابوری، نمادگرایی