ذکیه فتاحی - استادیار، گروه علوم انسانی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران.

یکی از اصلی ترین بخش عرفان عملی، مراقبه است که مفهوم و واژه ی آن در ادبیات نظم و نثر فارسی به کار رفته که به معنای ملاحظه و در نظر داشتن و حالتی است که طی آن آدمی، به منظور نزدیک شدن به خداوند، به محافظت جوارح وجوانح از هرگونه عمل و خاطر مخالف حق، میپردازد. هدف نگارنده در این پژوهش این است که با روش توصیفی – استنباطی، این مفهوم را در ادبیات عرفانی و آموزه های دینی برجسته نماید.این پژوهش حاکی از آن است که مراقبه درآثار نظم و نثر فارسی همچون غزلیات شمس و حافظ، رساله قشیریه، چهل مجلس سمنانی، شرح خوارزمی بر مثنوی، اللمع سراج طوسی و آثار نجم الدین کبری آمده است؛ اما بیشترین کاربرد مفهومی را در آثار مولوی بویژه مثنوی دارد. بی تردید این نگاه در آثار ادب فارسی برخاسته از مفهوم و کاربرد این واژه در آموزه های دینی است که تعبیر به تقوا شدهاست و برای آن نیز درجاتی ذکر کرده اند. حاصل این تحقیق در برداشت از آموزه های دینی و آثار نامبرده این است که مراقبه راه نفس و باطن است؛ که مولانا با اصطلاح رو بر در دل بنشین یعنی حاضر دیدن در محضر محبوب و مراقب دل بودن جهت معیت حق بیان کرده است؛ بنابراین مفهوم مراقبه ای که در ادبیات عرفانی به آن اشاره شده است به معنای مراقب دل بودن است که آدمی بداند حق در همه حال حاضر و ناظر بر اعمال اوست

مراقبه، ادبیات عرفانی، آموزه های دینی