صونیا زارع بازقلعه - عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان و استاد مدعو دانشگاه گیلان
صغری زارع بازقلعه - کارشناس ارشد معاونت فرهنگی دانشگاه گیلان

بدون شک در عرفان عملی، سالک برای طی مسیر سلوک، نیازمند رعایت آدابی است. با توجه به اینکه به لحاظ دینی، عقلی و تجربی رعایت آداب سلوک مورد تایید میباشد، پیروی از آداب برای دستیابی به مقصد ضروری است. امااین آداب در طول زمان گستردگی یا محدودیتهایی یافته، در برخی موارد دچار تغییرات شده، در برخی بدون تغییر مانده و در برخی موارد حذف یا اضافه گردیده است. ذکر از جمله آدابی است که هم در قرآن و سنت و سیره رسول اکرم )ص(و هم در کتابهای عرفانی به آن سفارش شده است. در این مقاله ضمن معرفی اجمالی اهمیت آداب سلوک در عرفانعملی، تلاش شده با استفاده از متن کتابهای عرفانی، تعریف، تقسم بندی، شرایط و آداب ذکر به ترتیب زمانی، از گفتههاو رفتارهای ثبت شده از عارفان و مشایخ صوفیه مطرح شود و سپس یک تاریخ تحلیلی از قرن اول هجری تا قرن هفتم از آن ارایه گردد.

عرفان عملی، آداب، سلوک، ذکر