بهروز بامدادی - استادیارگروه علوم انسانیدانشگاه فرهنگیان، تبریز، ایران

براساس یک اصل و قرارداد یا باور مربوط به دستور زبان، هر کلمه در یک جمله، فقط باید یک نقش دستوری داشته باشد.این باور در تعلیمات دستورزبان برای دانش آموزان و دانشجویان دایما تکرار می شود. در نحو فارسی هر اسم در جمله ، میتواند تنها یکی از نقش ها یا حالت های هشتگانه را داشته باشد . )وزین پور ، 1370 ( و همه ی تلاشهای دانشآموزان، دانشجویان و محققان دستور زبان بر این مطلب اختصاص یافته است که نقش واحد دستوری کلمات را در جمله بیابند و رویهمان یک نقش بحث کنند ولی گاهی موقعیتهایی در جمله پیش میآید که یک کلمه میتواند بیش از یک نقش دستوریبپذیرد. برخی از صنعت های ادبی از دلایل اصلی پیدایش چنین موقعیتی هستند. که تاکنون به این بحث دستوری توجه جدی نشده است. اغلب افراد خصوصا محققان ، بحث دستور زبان را از بحث صنایع ادبی جدا میپندارند و گمان میکنند که این دومبحث هیچ تداخل و ارتباطی با هم ندارند . درحالی که به گمان نگارنده ی این مقاله، بحث دستور زبان و صنایع ادبی با هم ارتباط نزدیک دارند . به نظرم هر جا نویسنده و شاعر با بهره مندی از صنایع ادبی ، در صدد توسع معنی و مفهوم متن باشد ؛یکی از اولین نتایج این کار ، تاثیر بر نقش دستوری کلمات است که با دقت کردن به آسانی این موضوع رامی توان دریافت.تاثیر برخی از صنایع ادبی مثل محتمل الضدین و ایهام بر ایجاد نقشهای دستوری دوگانه بیشتر است ؛ یعنی یک کلمه، هم زمان میتواند دو نقش متفاوت یا متباین بپذیرد .در این مقاله سعی شده است موضوع نقش های دستوری متفاوت یا متباین یک کلمه درجمله یا مصرع ، با توضیح مفاهیم و ایهام بیت ها و آوردن مثال های متعدد ، اثبات شود

نقش دستوری دوگانه ایهام ارتباط صنعت ادبی و دستور زبان- توجیه یا محتمل الضدین