حسین نجاتیان بستانی - دانشجوی دکتری زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد
حمیده عباس نژاد - کارشناس ارشد آموزش زبان فارسی به خارجیان، دانشگاه فردوسی مشهد

کاربرد نظریه های زبانشناسی در تحلیل متون دینی، هم می تواند جنبه های تازه ای از متون دینی را پیش روی ما آورد و هم می تواند افق های جدیدی را در معرض زبانشناسان قرار دهد. کتاب نهج البلاغه حضرت علی ابن ابی طالب (ع) کهحاوی خطبه ها و سخنان عمیق و پندآموز است، هرچند که مطالعات ارزشمندی پیرامون مسایل اخلاقی، معنوی و اجتماعی آن صورت گرفته است، کمتر مورد توجه بررسی های زبانشناسی قرار گرفته است. این مقاله با چنین رویکردی به سراغنظریه زبانی کنش گفتار رفته و خطبه 114 نهج البلاغه را در این چهارچوب بررسی و تحلیل می کند. نظریه کنشگفتار یکی از مهمترین نظریاتی است که بر دو حوزه فلسفه زبان و زبان دین تاثیر گذاشته است. در بخش نخست با اشاره به سیر تکوینی نظریه کنش گفتار، مبانی ای که پشتوانه نظری این مقاله را شکل می دهد توضیح داده می شود. سپس بهپیشینه استفاده از این نظریه در تحلیل نوشتارهای دینی اشاره شده و در ادامه تعداد 133 جمله ی خطبه مذکور مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. تحلیل محتوای جملات این خطبه نشان می دهد که چگونه امام با کنار هم چیدن جملات کنشی: اظهاری، ترغیبی، عاطفی و... سعی در انتقال افکار و عقاید به مخاطبان خویش داشته اند و چگونه این فرایند در سخنرانی ایشان شکل گرفته است. علاوه بر این، نتایج این پژوهش موید این نکته است که این نظریه قابلیت بکارگیری در طبقه بندی و تحلیل متون دینی را دارد.

کنش گفتار، کنش اظهاری، کنش ترغیبی، کنش عاطفی، کنش تعهدی، کنش اعلامی