سمیه پیری - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
وحید بامری - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

وجود شیطان در این جهان امری است که مورد تایید ادیان الهی به ویژه دین مبین اسلام است. درآیات و احادیث در رابطه با وجودشناختی شیطان، به سبب اهمیت موض وع، مباحث بسیاری مطرح شده است. با این وجود، علیرغم نشانههایصریح قرآن در معرفی چهرهی حقیقی ابلیس، گروهی به دفاع از عصیان وی پرداخته و در صدد ترسیم سیمایی مثب ت از او بودهاند. از اینرو تلاش حامیان ابلیس در تبریه و یا تخفیف و به حداقل رساندن میزان عصیان او منجر به شکلگیری کشمکش های فکری گشت که نگاه خوشبینانهی ستایندگان، از سویی حاصل نگاه هنری و ذوقی آنان به دین و از دیگر سو نتیجه ی تفسیرها و تاویلات عرفانی و کلامی آنان از آیات قرآنی و تا حدود زیادی متاثر از نوعی تفکر فلسفی وجودشناختی ایشان به جایگاه و پایگاه او پیش از عصیان و حوادث رخ داده در حین صدور فرمان سجده و چندین مسیلهی دیگر است. این پژوهش به روش مطالعهی کتابخانهای فراهم آمده است. نویسنده بر آن است تا با شیوهای تطبیقی چگونگی فرمان سجده و موقعیت ابلیس پیش از عصیان و پس از آن را در پارهای از متون از جمله: آثار حلاج، آثار عینالقضات همدانی، کشف الاسرار میبدی و مثنوی مولوی، منابع روایی و قرآن بررسی نماید. نتایج گویای این مهم است که قرآن و روایات ابلیس را دشمن آشکار انسان دانسته و برای وی پیش از فرمان سجده و پس از آن جایگاهی قایل نیست و نافرمانی وی را محکوم مینماید؛ حال آنکه بررسیهای انجام شده در متون مورد بحث، بیانگر تفاوت و تعارض سخنان گروه ی از مدافعان با آیات و روایات الهی در این خصوص بوده است. میتوان گفت بسیاری از ادعاهای حامیان ابلیس ریشه در باورهای دینی و قرآنی ندارد و ساختهی ذهن و زبان شاعرانه و دریافتهای ذوقی ایشان است.

قرآن، روایت، ابلیس، سجده