مهدی ییلاقی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی گرایش ادبیات عرفانی دانشگاه فردوسی مشهد
الهام فرزام - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

در گزارشات عرفانی عارفان در سنن مختلف، همواره به عباراتی بر میخوریم که بیان میدارد از آنچه در حین تجارب عرفانی، بر آنها گذشته است هیچ عبارت و نشان نتوان داد این ویژگی چنان دامنه فراگیری دارد که برخی عرفانپژوهان آن را تحت عنوان اصل بیانناپذیری، از ویژگیهای بنیادین عرفان قلمداد کردهاند. و در پی تحلیل و توجیه علل و عوامل حادث شدن آن برآمدهاند در این مقاله نخست، مهمترین پژوهشهای انجام شده درباره موضوع بیانناپذیری به اختصارگزارش میشود. سپس، گزارشات و نظریات عینالقضات همدانی به عنوان عارفی برجسته و صاحب دیدگاههای نظری و تحلیلی در عرفان اسلامی در موضوع مورد بحث، مطرح میگردد و در پایان، دیدگاههای ویلیام جیمز، استیس، کتز و پراود فوت، به عنوان عرفانپژوهان صاحبنظر در موضوع بیانناپذیری، با آراء عینالقضات مقایسه و نقد میگردد.بررسی دیدگاههای عینالقضات درباره بیانناپذیری، نشان میدهد که این حالت، از نظر او مطلق نیست، مشکل درعبارت نگنجیدن در اینجاست که معارف ادراکی، برای عقل بشر و الفاظ سر است و تنها با کمک الفاظ متشابه و رمز و استعاره و در صورت رخصت داشتن، میتوان به بیان آن پرداخت.

عرفان، بیانناپذیری، عینالقضات، سر، تنگنای الفاظ