یاسر یعقوبی جنبه سرایی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

از یک چشمانداز بازتاب هویت جمعی ایرانی در ادبیات فارسی را میتوان در سه مرحله اعتراض، ارایه راهحل و پیامد آن ترسیم کرد. برغم پشتوانههای فکری متفاوت دوران کلاسیک و معاصر، مراحل مذکور به خوبی در متون ادبی هر دو دورهقابل ردیابی است. شکل گیری شاهنامه فردوسی نمونه برجسته اعتراض در دوره اول است. راهحلهایی این دوره مبتنی بر تلفیق سلطنت و شریعت از جانب خواجه نظامالملک و امام محمد غزالی مطرح می شود. پیامد نظریههای مذکور نیز در برخیازآثار نظامی، عطار، حافظ و غیره قابل رویت است. در دوره دوم شکل منسجم اعتراض را می توان در سیاحتنامه ابراهیمبیگمشاهده کرد اما بر خلاف دوره اول تعداد راهحلها گرچه عمدتا مبتنی بر نوعی تجددخواهی و اومانیسم است متعدد و متفاوت مینماید. پیامد برخی از نظریههای اخیر در متون ادبی نمایان شده، برخی دیگر نیاز به گذر زمان دارد. آنچه در مورداین دو دوره با پشتوانههای متفاوت اما سیر تقریبا مشابه جالب مینماید این است که ایرانی در هر دو دوره، از هویتی متردد و برزخی برخوردار بوده است بدین صورت که نه از وضعیت موجود توام با نوعی تجدد طلبی دست برداشته و نه گذشتهها و سنتها را فراموش کرده است. در این نوشتار ضمن معرفی بافت موقعیتی و معرفتی دو دوره مذکور، تردید هویتی مندرج در ادبیات آن دورهها معرفی و تحلیل شده است.

ادبیات فارسی، هویت، دین محوری، انسان مداری ، تردید