سعید یوسفی
سید محمد عرب بایگی
علی مرادی

با توجه به گستردگی کارایی کمنظیر فرایند تربیت در تغییر و تحول انسان، بررسی تطبیقی آراء دانشمندان علوم تربیتی گامی آغازین ولی اساسی میباشد. این پژوهش چنین تلاشی را در بخشی از آرای تربیتی از دیدگاه دو متفکر جهان اسلام یعنی ابوحامد غزالی و ملاحسن فیض کاشانی، مد نظر قرار داده است که بنا بر نظر برخی محققان این دو اندیشمند به تربیت با رویکرد عمدتا دینی هرچند از دو منظر متفاوت نگریسته اند. آرای تربیتی فیض تا حد زیادی با نظریه تربیتی غزالی مثل لزوم به کارگیری ترکیبی از علم و عمل، پرهیز از افراط و تفریط و مراعات حد وسط، وجوب تقدم اصلاح ظاهر بر اصلاح باطن، تناسب درمان با شرایط فرد، توجه به اسباب و علل، اجتناب از برخورد صرف با معلول و لزوم پیروی کامل دستورات شرع ظاهر و باطن مطابقت دارد و این از بررسی دو کتاب بسیار مهم حیاء العلوم غزالی و محجه البیضاء فیض کاشانی کاملا مشخص میگردد. در مقابل غزالی و فیض در اعتبار برخی اصول کلی تربیت مانند لزوم استناد به آثار صحابه علاوه بر قرآن و سنت و اجماع پیروی کامل از مرشد و شیخطریقت و ترک ابتدایی جاه و مال و تقلید، اختلاف شدید دارند و فیض موارد مذکور را به شدت رد میکند و لازم میداند در همه مراحل تعلیم و تربیت باید به افراد معصوم از خطا و لغزش یعنی ایمه هدی(ع) و یا شیعیان آنها با اذن و اجازه معصومین در اعتقاد و عمل اتکا کرد

غزالی، فیض کاشانی، تربیت، احیاءالعلوم، المحجهالبیضاء