سیدمحمد کاظم علوی - استادیار دانشگاه حکیم سبزواری
مریم قلی بگی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه حکیم سبزواری

برای انسان، به عنوان اشرف مخلوقات، مسالهی رشد و کمال از جایگاه ویژهای برخوردار است. از آنجا که عقاید و گرایش های فکری متفاوت، بر روی سعادت و کمال انسان، اثرگذاری متفاوتی نیز دارد، این نوشتار به بررسی تاثیر دو گرایش جبر و اختیار (به عنوان دو عقیدهی متفاوت)، بر روند رشد و کمال انسان، میپردازد. این تحقیق براساس روش تحلیل منطقی به بررسی مذکور میپردازد. در تاریخ اسلام، گروههایی از قبیل امامیه و معتزله، اهل اختیار به شمار میآیند و دلایل ویژهای، همچون مسیول بودن انسان، برای این گرایش ارایه میکنند اهل حدیث و اشاعره نیز در زمرهی جبرگرایان شناخته شدهاند و ادلهای بر دعوی خویش اقامه نمودند. در طول تاریخ، جبرگرایی آثار زیانباری برای افراد و جامعه به بار آورده است. این گرایش دستاویز حاکمان ستمگر برای توجیه ظلم آنان بوده، که با یک فرمول خاص صورت میپذیرفته است. جبرگرایی محصول انکار حسن و قبح عقلی و ثمرهی آن، فرار از مسیولیت، تقویت تنبلی و روحیهی ناامیدی و نهایتا انحطاط میباشد. در مقابل، اختیار با ارتباطی که با مسیولیت پذیری و عزت نفس دارد، به عنوان تنها گذرگاه رسیدن به رشد و کمال انسان شناخته میشود. و این تاکید مضاعفی نیز، بر بطلان نظریهی جبر است.

اختیار، جبر ، انحطاط، رشد، کمال