احسان مصطفوی - دستیار تخصصی اپیدمیولوژی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران
پیمان چلبی - عضو باشگاه پژوهشگران جوان، دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واح

حیوانات نقش بسیار مهمی در ارتقاء علوم داشته و مبانی اخلاقی و تعالیم ادیان الهی حکم می کنند که به حقوق آنان پایبندباشیم . امروزه تحقیقات علمی در جهت کسب دانش از حیواناتی چون موش، همستر، خوکچه هندی، خرگوش و میمون به عنوان بخشی جدا ناپذیر از تحقیقات پزشکی و دامپزشکی درآمده است . تحقیقات پزشکی بر روی حیوانات راه های بسیاری را به منظور درمان و پیشگیری بیماری ها فراهم نموده است . نتایج تحقیق بر روی حیوانات باید منجر به ارتقاء سلامت جامعه و یا افزا یش دانش بشر گردد . با توجه به پیشرفت علم و بهبود وضعیت سلامت و بهداشت ناشی از تجربیات آزما یشگاهی گذشته، در زمینه استفاده از حیوانات در آزمایشات تردیدی وجود ندارد با ا ین وجود مخالفت با آزمایش بر روی حیوانات بدون رعا یت یکسری ضوابط پذ یرفته شده و استاندارد همواره وجود داشته است و این حرکت امروزه شکلی بسیار جدی و سازمان یافته به خود گرفته است که نمود آن در سخت گیری ها ی خاص در هنگام چاپ مقالاتی که در آن از حیوانات استفاده شده است د یده می شود . مواردی چون استفاده از حیوانات بیمار یا دارای شرایط ویژه مثل بارداری وشیردهی، استفاده از آنها به منظور انجام آزما یشات متعدد، فضا و قفس نامناسب با گونه حیوان، ایجاد درد و استرس غیر ضروری یا تهدید وضعیت ایده آل روانی و همچنین کشتن آنها از جمله موارد خلاف قوانین و تجاوز به حقوق گونه ها ی ز یستی است . در کشور ما نیزکمیته های اخلاقی در مراکز پژوهشی و دانشگاهی در جهت بهبود شرایط زندگی و استفاده صحیح از حیوانات آزما یشگاهی فعالیت می نما یند . این کمیته ها وظایفی نظیر تایید گونه حیوانی برای موضوع تحقیق، حداقل حیوان مورد نیاز برای صحت آماری و حقیقی پژوهش، امکان استفاده از برنامه های جایگزینی بهینه بجای استفاده از حیوان، حداقل آزار در مراحل مختلف تحقیق و در روش اتلاف حیوان پس از تحقیق، رعایت کدهای کار با حیوانات و ... را عهده داراست . حیوانات استفاده شده در مراکز تحقیقاتی با ید از مراکز دارای مجوز سازمان حفاظت از محیط زیست و تائیدیه سلامت سازمان دامپزشکی کشور تهیه شده باشند . اگرچه ممکن است در زمینه های مختلف پژوهشی حقوق انسانها نیز رعایت نشده و گهگاه اعمال ضد اخلاقی دیده شود ولی هرچه به سمت توسعه بالنده و پایدار قدم برمی داریم ضرورتهای همراه آن را ن یز باید بپذیر یم و رعایت حقوق حیوانات هم از جمله آنها می باشد . شایسته است پژوهشگران ما همراه با اساتید علوم دینی با تنظیم قوانین و مقررات خاص اسلامی برگرفته از روایات و احادیث غنی اسلامی در جهت حمایت از حیوانات آزمایشگاهی گام های شایسته تری بردارند . این مقاله با مروری بر اندیشه های ا یران باستان و اسلام در مورد حقوق حیوانات، به بررسی د یدگاه ها ی مختلف درباره حقوق حیوانات آزمایشگاهی و ملاحظات اخلاقی آن می پردازد .