ناصر کمالی مشهود - کارشناس ارشد جغرافیای طبیعی
جلیل خلیل نژاد - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی

کلانشهر تهران به دلیل جمعیت زیاد، صنایع مستقر در حومه شهر، تردد زیاد وسایل نقلیه و مصرف زیاد سوختهای فسیلی، یکی از آلودهترین شهرهای دنیا محسوب میشود. آلودگی هوا از جمله پدیدههایی است که از عوامل اقلیمی تاثیر میپذیرد. وضعیت جوی هر روز متاثر از شرایط همدید حاکم بر منطقه و ویژگی دینامیکی و ترمودینامیکی تودههای هوا است. الگوی همدید جو در برخی اوقات پایداری را در جو حاکم میسازد که سبب افزایش شدت آلودگی میشود و گاهی ناپایدار ی را سبب می شود و در نتیجه از غلظت آلایندهها کاسته میشود. هدف پژوهش حاضر اندازهگیری متوسط غلظت آلایندههای پنجگانه (مونوکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، ازن تروپوسفری، ذرات معلق، و دیاکسید گوگرد) در الگوهای همدیدی متفاوت است. روش شناسی پژوهش مبتنی بر دادههای آماری و نقشههای شرایط همدیدی جو بالا (تراز 500 هکتوپاسکال) برای یک دوره چهار ساله (از سال 1387 تا 1391 (است. برای این امر از دادههای ایستگاههای هواشناسی همدیدی و دادههای ایستگاههای آلودگیسنجی شرکت کنترل کیفیت هوا و سازمان محیط زیست تهران استفاده گردید. همچنین دادههای جو بالا از تارنمای مراکز ملی پیش بینی محیطی/ مرکز ملی پژوهش جویایالات متحده با تفکیک افقی 5/2 × 5/2 درجه استخراج شدند. به دلیل عدم وجود دادههای طولانی مدت برای کل محدوده مکانی مورد مطالعه، برای تحلیل روند طولانیمدت آلودگی از دادههای ایستگاه اقدسیه استفاده به عمل آمد. دادهها با نرمافزار Excel مورد پردازش قرار گرفتند . شرایط جو بالا به چهار الگوی پایدار، ناپایدار، مداری، و نصفالنهاری طبقهبندی شدند. در گام آخر نیز هر روز در مجموعه یکی از شرایط همدیدی قرار گرفت و میانگین غلظت آلایندهها در هر یک از دستهها محاسبه شد. نتایج نشان دادند که در شرایط ناپایدار همهی آلایندهها کمینه مقدار و در شرایط پایدار همه آلایندهها بیشینه غلظت را دارا هستند. در شرایط مداری و نصف النهاری نیز غلظت آلاینده حالتی بینابین دو حالت مذکور است.

آلودگی هوا، الگوی همدیدی، ویژگیهای ترمودینامیک، نیمه شمالی تهران