علی قنبری - استادیار دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه تربیت معلم (خوارزمی) تهران

بخش قابل توجهی از هزینه های ساخت سدهای خاکی و سنگریز به تامین مصالح و خاکریزی پوسته سد اختصاص دارد. گرچه طرح بهینه و احتراز طراحیهای بیش از حد استاندارد محافظه کارانه در کاهش هزینه ها موثر است، استفاده از مصالح پیرامون ساختگاه و کاهش فاصله حمل نیز می تواند در بهبود شاخص های اقتصادی طرح نقش حائز اهمیتی ایفا نماید. به منظور ترویج استفاده از مصالح در دسترس و پیرامون ساختگاه، در این نوشتار ناحیه بندی و تقسیم پوسته سد به بخشهای مختلف به عنوان راهکار موثر معرفی شده است. به منظور مستند نمودن اصول ذکر شده در این نوشتار برای ناحیه بندی پوسته سد، ملزومات کلی مورد ارزیابی قرار گرفته و در مواردی که ضوابط محافظه کارانه و کلی مانع از گسترش محدوده مصالح مناسب برای پوسته سد می باشد این ضوابط مورد نقد و اصلاح قرار گرفته است. همچنین به عنوان نمونهای از ناحیه بندی موفق سدهای بزرگ، سد شهید مدنی تبریز به عنوان مطالعه موردی معرفی شده است. این سد به ارتفاع حدود 94 متر در شمال تبریز و بر روی رودخانه آجی چای (تلخه رود) در حال ساخت می باشد. در این نوشتار ضمن معرفی نواحی مختلف پوسته سد مذکور معیارهای انتخاب مصالح برای هر بخش بیان گردیده است. همچنین نتایج ازمایش های انجام شده بر روی مصالح مورد تحلیل واقع گردیده است. در میان ویژگیهای خاص طراحی انجام شده در این سد می توان به استفاه از مصالح مخلوط ریزدانه و درشت دانه برای پوسته، استفاده ازمصالح مانده روی الگوی تامین مصالح هسته و استفاده از سنگهای با تنوع مقاومت و خصوصیات فیزیکی مختلف اشاره نمود.

سدهای سنگریز ، ناحیه بندی ، مصالح سنگی ، سد شهید مدنی ، پوسته