فن شناسی و ساخت مینای زرین فام شیشه، بر اساس فرمول های کتاب جواهرنامه نظامی

نخستین آثاری که از شیوه زرین فام به دست آمده متعلق به مصر و سده دوم ه.ق است که بر روی ظروف شیشه ای اجرا شده است. اینتکنیک در ادامه بر روی سفالینه های لعاب دار دوران اسلامی به کار گرفته شد. زرین فام، تشکیل لایه بسیار نازکی از نانو ذرات مس ونقره با جلای فلزی در طیف های رنگی گوناگون است که بر روی شیشه یا لعاب در سومین مرحله پخت در شرایط احیاء کوره ایجادمی گردد. در رابطه با فن آوری و ترکیبات زرین فام دو منبع تاریخی در ایران وجود دارد از جمله کتاب عرایس الجواهر و نفایس الاطایبتالیف ابوالقاسم کاشانی و دیگری کتاب جواهرنامه نظامی است. در منابع تاریخی تنها کتابی که به میناهای زرین فام بر رو ی آبگینهپرداخته است کتاب جواهرنامه نظامی تالیف محمدبن ابی البرکات نیشابوری به سال 595 ه.ق است. در کتاب فوق به تعدادی فرمولاشاره شده است که بر روی آبگینه نیز مورد استفاده قرار می گرفتند. در ایران استفاده از مینای نقاشی با تکنیک زرین فام قدمت طولانیدارد اما در حال حاضر فراموش شده و توسط هنرمندان شیشه انجام نمی گیرد. لذا در این پژوهش دو فرمول از کتاب فوق به عنواننمونه انتخاب شد و با رویکردی تجربی به منظور معرفی و شناخت مینای زرین فام مورد آزمایش قرار گرفت. به طوری که مینای مذکوربه صورت عملی بر روی شیشه ایجاد گشته و در ادامه ساختار شیمیایی این لایه ها توسط مطالعات میکروسکوپ الکترونی روبشی موردبررسی قرار گرفتند. نتایج آزمایش ها حاکی از آن بود که فرمول ارایه شده می تواند ساخت مینای زرین فام روی شیشه را در شرایطمناسب احیاء، ایجاد کند. از عوامل تاثیرگذار در شکل گیری لایه ی زرین فام می توان به نوع شیشه، ترکیبات یا فرمول مینا و شرایطاحیاء اشاره کرد. قابل ذکر است که پخت احیاء خود دارای متغیرهایی از جمله دمای پخت، مدت زمان و شدت دود دهی است. درنهایت زرین فام مناسب زمانی حاصل خواهد شد که عوامل فوق به درستی انتخاب و اجرا گردد.

Keywords:

مینای زرین فام شیشه , جواهرنامه نظامی , SEM-EDX , پخت احیاء