رسول بهنام - استادیارگروه علوم انسانی دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید رجایی ارومیه
هانیه رجب زاده - دانشجوی کارشناسی ارشد مشاوره در مامایی، دانشگاه علوم پزشکی ارومیه

گاهی اوقات بدون آنکه خودمان بخواهیم با دوستان و نزدیکان همدردی کرده و احساس میکنیم که فقط در حال همدردی با او هستیم در حالی که ما با این کار به نوعی با او همدلی نیز میکنیم. با وجود پذیرش تفاوت بین همدلی و همدردی از نظر متخصصان علوم روانی، باید اذعان کرد که هنوز هم در بین عامه مردم این دو اصطلاح یکی شمرده شده و حتی بعضا با دلسوزی نیز مترادف گرفته می شود. همدلی که یکی از مهارت های اساسی و لازم در ایجاد ارتباط موثر می باشد در معنی اصطلاحی هم احساس شدن با مراجع و با عینک او خوشی ها و ناخوشی ها را دیدن تعریف شده است. نیم نگاهی به ادبیات پر بار زبان فارسی و آثار شاعران و نویسندگان فارسی گو که خود در دوره ای، عالم وقت خویش بوده اند، نشان می دهند که این اصطلاحات با تفاوت ها و شباهت هایی به مفهوم امروزی، به کار گرفته شده اند. اطلاع ، آگاهی و نشان دادن نحوه ی به کارگیری این واژه ها و انعکاس این حالات در ادب فارسی و آثار بزرگان علم و ادب، ضمن شناساندن بهتر و بیشتر افکار و اندیشه های آن بزرگان، کمک شایانی برای مربیان و مشاوران به طور خاص و برای عموم مردم به طور عام، در ایجاد ارتباط موثر، خواهد داشت. یکی از این شاعران توانمند و نکته سنج در ادب فارسی، صایب تبریزی است که آوازه ی توانایی و نازک خیالی های ایشان شهره ی عام و خاص می باشد. با این اوصاف، این مطالعه با هدف تشخیص و تبیین افکار صایب تبریزی در مورد واژه های همدلی و هم زبانی در دیوان او، برای ارزیابی بهتر و بیشتر اندیشه های این شاعر و دادن نمونه های کامل در این مورد، برای مشاوران و مربیان، شکل گرفت. با توجه به رویکرد ترکیبی این تحقیق، شروع کار با نرم افزار های درج و صریر بود تا ابیاتی را که در آن ها واژه های همدلی، همدردی، همزبانی به کار گرفته شده، استخراج شود. سپس با روش تحلیل محتوا، چرایی و چگونگی این کاربرد ها تحلیل، تشریح و توجیه گردیده و یافته ها مقوله بندی شدند. نتایج حاصل از داده ها نشان داد که صایب اصلا خواسته یا نا خواسته واژه های همدل و همدلی را به کار نگرفته بلکه به جای آن ها از ترکیبات دیگر واژه ی هم مانند همدرد، همزبان، همراه، همصحبت، همزانو، همتاب، همنفس و ... استفاده نموده که در دو مورد آن یعنی همدرد و همزبان کاملا معنی و مفاهیم امروزی همدل و همدلی قابل استنباط است.

همدلی، همدردی، صایب تبریزی ، ادبیات، مشاوره