تشبیه و تنزیه از دید متکلمین مسلمان با تکیه بر فرازهایی از نهجالبلاغه

یکی از فروعات مبحث اسماء و صفات الهی، صفات خبری است . صفات خبری از نظر متکلمین، اصطلاحا به صفات الهی که از طری ق خبر، یعن ی قرآن و حد یث رس یده، اطلاق میشود. گرچه ذکر صفات خبری لزوما به معنای صدور از جانب وح ی و ی ا مفسران معصوم الهی نیست، بلکه این صفات میتواند با مفاد فطری بشر و عقل مستقل، مطابقت داشته باشد . بعد از رحلت پیامبراکرم ( ص )، جامعه مسلمین به دلیل تخط ی از تفس یرهای معصوم ین[علیهم السلام ] در فهم و گزارش از صفات خبری، چنددسته شدند: 1 -تشبیهگرایان : اشاعره، کرامیه و اخباریون؛ که صفات الهی را بدون تاویل می پذیرفتند و دخالت عقل را در آن منع میکردند؛ 2 -تشبیه در عین تنزیه: عرفا و بعضی فلاسفه نظیر ملاصدرا ؛ معتقد بودند چون خداوند ذاتا واحد است، منزه و چون در قالب صفات مخلوقات متجلی می شود، مشبه است؛ 3 -تاویلگرایان شیعه و معتزله؛ که معتقد بودند خداوند از همه شوون امکانی و نقصانی منزه است و صفات خبری را تاویل میکردند. همین معنا صحیح است؛ چون ای ن نظری ه از طری ق وحی بیانی به پیامبر اکرم (ص) رسیده، و از طریق احادیث ایشان و اوص یاء طاهر ین اشان به مردم ابلاغ شده است.از آنجاکه نظریه وحدت وجود در تعارض با تنزیه مطلق حق است و خود وحدت وجود ازنتایج اصالت و تشکیک وجود است، بنابراین ابتدا اصالت وجود، سپس اشتراک معنو ی، بعد تشکیک و در آخر وحدت وجود مورد بررسی و نقد قرار میگیرد. در پایان پژوهش نیز خاطرنشان خواهیم داد که نظریات وجودی حکمت متعالیه، در تعارض با تنزیه مطلق حق است . سپس پیشنهاد داده شد تا به جای نظریات وجودی ذکرشده، نظامی دیگر جایگزین شود تا بهتر بتواند معنای تنزیه مطلق را که برگرفته از معارف اهل بیت است، تبیین نماید.

Keywords:

اصالت وجود وماهیت , اشتراک وجود , تشکیک , وحدت وجود , تنزیه مطلق , صدرالمتالهین