شیرزاد پیک حرفه - استادیار فلسفه، دانشگاه بین المللی امام خمینی )ره

خیر و شر گاه چنان بیرحمانه و تراژیک درهم تنیدهاند که آدمی را با یک دوراهی اخلاقی وحشتناک روبهرو میکنند: از یکسو، بیعملی و عدمدخالت او منجر به ایذای شدیدی خواهد شد و از سویدیگر دخالتش برای کاهش یا رفع ایذا مستلزم انجام ایذایی هرچند کوچکتر از ایذای پیشین از جانب او خواهد بود. راهحل پیامدگرایان برای چنین مواردی همواره همان اصل بیشترین خیر برای بیشترین تعداد است. آنها بر اساس این اصل، آدمی را در همه موارد نهتنها مجاز؛ بلکه ملزم به انجام ایذا برای کاهش کم ی و کیفی سرجمع کلی آن میدانند. اما این راهحل، دست کم در قرایت حداکثرگرا از آن، با داوریهای جاافتاده و شهودهای اخلاقی ما در تضاد است. از سویدیگر، بیعملی ناپیامدگرایانه ناشی از التزام بیقید و شرط و همیشگی به پارهای از محدودیتهای مطلق و غیرقابل نقض، در مواردی که خودداری از انجام ایذایی خ رد منجر به وقوع ایذایی فربه و سترگ میشود، بسیار خسارتخیز است و چندان با داوریهای جاافتاده و شهودهای اخلاقی ما سازگار نیست. به همیندلیل، ناپیامدگرایان کوشیدهاند در چنین مواردی، که هیچ راه گریز و شق ثالثی وجود ندارد با استفاده از استدلال نتیجهدوگانه دفع افسد به فاسد کنند. این مقاله، پس از معرفی آبشخور اصلی استدلال نتیجهدوگانه در آرای ثامس آکوییناس و تبیین تقریرهای جدید آن در آرای ژان پیی ر گری یسوعی ، جوزف منگن و دایرهالمعارف کاتولیک جدید ، میکوشد با تحلیل شروط چهارگانه آن و تدقیق و تعدیل آنها تقریری جدیدتر، دقیقتر و سادهتر از آن ارایه کند و یکی از نتایج مهم آن را در اخلاق کاربردی نشان دهد.

ناپیامدگرایی، استدلال نتیجه دوگانه، خیر، شر، اخلاق جنگ