هومن قهرمانی - استادیار دانشکده معماری، شهرسازی و هنر اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
سیده نیلوفر هاشمی - کارشناس ارشد طراحی شهری، دانشگاه تهران
آرزو علیخانی - کارشناس ارشد طراحی شهری، دانشگاه شهید بهشتی

کلانشهرها در برابر انواع حوادث ناگهانی و ناخواسته به شدت آسیب پذیر می باشند و می توان گفت که آسیب پذیری زیاد این نوع شهرها ناشی از خصوصیاتی است که در ذات آنها نهفته است. در ادبیات کلاسیک برنامه ریزی از شهرهای بزرگ به عنوان موتورهای رشد اقتصاد ملی نامبرده شده است. این شهرها در برگیرنده تمرکز فوق العاده ای از جمعیت ، صنایع، تاسیسات شهری، ساختمان های مرکزی و مهم و نهادهای مالی عمده می باشند، به همین جهت چنان پیچیده اند که مدیریت آن ها را با مشکل مواجه نموده و تحمل وقوع هرگونه حادثه ناگهانی و ناخواسته رادشوار می سازد. طبق هرم نیازهای انسانی مازلو، ایمنی و امنیت جزء اساسی ترین نیازهای انسان می باشند. بر این اساس، شاید این شهرها بتواننددر شرایط عادی به نیازهای اساسی انسان مانند امنیت و ایمنی پاسخگو باشند لیکن در مواقع بحران است که حفظ تعادل بین این نیازها و میزان پاسخگویی سیستم شهری و توجه به مدیریت بحران ضرورت می یابد. طرحهای توسعه شهری و به ویژه طرحهای جامع معمول با هدف هدایتتوسعه شهری بخش ویژه ای را به این موضوع اختصاص داده است؛ لیکن جایگاه تعریف شده و سلسله مراتبی این گونه مطالعات در طرح ها،متفاوت و بعضا مبهم است. مشهد به عنوان دومین کلانشهر ایران، به واسطه قرارگیری حرم مطهر امام رضا (ع) دارای جایگاهی ویژه ملی و بین المللی می باشد و همه ساله پذیرای خیل عظیمی از زایران است. بنابراین شایسته است علاوه بر پاسخگویی به نیازهای زایران و مجاوران در زمانهای عادی، قادر به تامین ایمنی و امنیت آن ها در شرایط بحرانی باشد که این موضوع بایستی در طرح توسعه شهری مشهد دیده شده باشد.پژوهش حاضر ضمن مطالعه ادبیات موضوعی مرتبط با خطرپذیری و ایمنی و امنیت، به مقایسه مطالعات ایمنی و امنیت طرح جامع فرنهاد مشهد با مطالعات اسناد نهادهای بین المللی در این زمینه )گزارش سازمان ملل در این خصوص(، می پردازد. به منظور فراهم آوردن امکان مقایسه تطبیقی، ابعاد و ملاحظات مورد توجه در هر دو سند در قالب جداولی کدگذاری شده و با تحلیل تطبیقی متن، بررسی شده است. در نهایت، پیشنهادهایی همچون توجه خاص به ابعاد اجتماعی این ملاحظات، توجه به کاربردی بودن مطالعات و مواردی از این قبیل برای بهبود برنامه ریزی و طراحی شهری با رویکرد ایمنی و امنیت و تکمیل این بخش از مطالعات طرح جامع مشهد ارایه شده است.

خطرپذیری، طرح توسعه شهری، ایمنی، امنیت